Dziecko, gdy przychodzi na świat ma więcej kości w czaszce niż dorosły człowiek. Kości te połączone są nieskostniałymi spojeniami wypełnionymi błoną, które nazywane są ciemiączkami. Obserwując noworodka zapewne zauważysz na jego główce największe z nich – ciemiączko przednie. Lekarz oceniając stan zdrowia nowonarodzonego dziecka bada jeszcze ciemiączko tylne, które jest mniej widoczne dla oka oraz ciemiączka boczne (sutkowe i klinowe), które w większości przypadków zrastają się jeszcze w życiu płodowym.
Rola ciemiączek
Obwód główki noworodka wynosi od 33-38 centymetrów i jest średnio o 2 centymetry szerszy niż obwód klatki piersiowej. Jeśli poród przebiega w fizjologiczny sposób to właśnie główka wychodzi pierwsza przez ciasny kanał rodny kobiety. Przyjście na świat to nie lada wyzwanie dla dziecka, ale na szczęście, matka natura zadbała o to, by to ułatwić. Dzięki temu, że kości czaszki noworodka nie są ze sobą połączone sztywnymi szwami, tak jak u dorosłych, tylko elastycznymi spojeniami (ciemiączkami), czaszka dziecka dopasowuje się do kanału rodnego – zwęża się kiedy to konieczne poprzez zbliżanie a nawet nachodzenie na siebie kości. Z tego powodu główka dziecka po narodzeniu może być delikatnie zdeformowana, ale jeśli lekarz nie stwierdzi żadnych nieprawidłowości, nie ma się czym martwić.
Ciemiączka boczne zrastają się jeszcze w życiu płodowy. Tylne zarasta do 4 miesiąca życia, natomiast ciemiączko przednie, w większości przypadków, jest widoczne do około 14 miesiąca życia (chociaż jego zamknięcie nawet w 18 miesiącu życia jest także normą). Dzieje się tak dlatego, że do drugiego roku życia następuje intensywny wzrost mózgu, który w tym czasie osiąga 2/3 swojej wielkości. Ciemiączko przednie umożliwia ten wzrost, bo umożliwia nieskrępowany wzrost czaszki.
Zobacz także: Położenie podłużne główkowe płodu
Badanie
Ocena wielkości ciemiączka przedniego jest częścią rutynowego badania dziecka w pierwszych miesiącach jego życia, aż do momentu, gdy się ono zamknie. Takie badanie, połączone z pomiarem obwodu czaszki jest wskaźnikiem prawidłowego rozwoju.
Zbyt małe, jak na dany wiek, ciemiączko może być oznaką opóźnienia wzrostu mózgu, kraniosynostozy (choroba wrodzona wywołana przedwczesnym zrośnięciem szwów czaszkowych, przez co mózg nie ma wystarczająco dużo miejsca, by prawidłowo rosnąć) lub nadczynności tarczycy[1].
Zbyt duże ciemiączko lub opóźnione jego zamykanie może być przyczyną wielu schorzeń, wśród których najczęściej występuje achondroplazja (zaburzenia chrząstki nasadowej tworzącej płytkę wzrostu, co prowadzi do karłowatości), wrodzona niedoczynność tarczycy, zespół Downa, krzywica i zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe.
Badanie palpacyjne (przez dotyk) może wykryć nieprawidłowości w obrębie czaszki. Jeśli ciemiączko jest wypukłe i pulsujące może to być spowodowane zaburzeniami ciśnienia wewnątrzczaszkowego, które mogą być oznaką zapalenia opon mózgowych, zapalenia mózgu, wodogłowia, uszkodzeń w wyniku niedotlenienia lub niedokrwienia czy krwotoków wewnątrzczaszkowych. Jeśli jest zapadnięte, oznacza to zazwyczaj odwodnienie organizmu[2].
Zobacz także: Jak zrobić test na ojcostwo?
Co musisz wiedzieć
- Ciemiączko to elastyczne spojenie łączące kości czaszki dziecka, które pokryte jest twardą błoną.
- Ciemiączko przednie w chwili narodzin ma średnią wielkość 2 cm, kształt rombu, jest delikatnie zapadnięte i najczęściej zamyka się do ukończenia przez dziecko 14 miesiąca życia.
- Należy dbać o główkę dziecka, ale nie trzeba przesadnie troszczyć się o ciemiączko. Normalny dotyk wykonywany podczas kąpieli, zabiegów pielęgnacyjnych czy ubierania dziecka na pewno mu nie zaszkodzi.
- Pulsowanie ciemiączka wyczuwalne w dotyku jest normalne – tak pulsuje krew w rytm uderzeń serca maluszka.
- Badanie ciemiączka umożliwia stwierdzenie czy dziecko rozwija się prawidłowo.
- Zapadnięte ciemiączko jest zazwyczaj oznaką odwodnienia.
- Ciemiączko może się uwypuklić, gdy dziecko płacze.
- Wypukłe i zbyt twarde ciemiączko należy jak najszybciej skonsultować z lekarzem. Może to być objaw poważnych infekcji i chorób.
Czytaj również: Wodogłowie – czemu występuje, jak się objawia i jak się je leczy?
Źródła:
[1] Duc G, Largo RH. Anterior fontanel: size and closure in term and preterm infants. Pediatrics. 1986 Nov;78(5):904-8. PMID: 3763303.
[2] J. Kiesler, R. Ricer, The Abnormal Fontanel, Am Fam Physician, 2003 Jun 15; 67(12):2547-2552.
