Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z brakiem dostatecznej uwagi, czyli ADHD. W ten sposób określa się najczęściej zaburzenia, które sprawiają, że rodzice wraz z dzieckiem odwiedzają psychologa lub też gabinet psychiatry. Do ujawnienia się nieprawidłowości, które zaliczamy do ADHD u dzieci, dochodzi bardzo wcześnie, najczęściej są one bowiem diagnozowane u dzieci jeszcze przed 5 rokiem życia.
Zdaniem specjalistów pośród najpowszechniej pojawiających się obserwacji znajdują się m.in. oznaki tego, że dziecko nie jest w stanie nawet odrobinę dłużej skupić się na jednej rzeczy, a każda nawet nowa wymarzona zabawka nudzi je już po krótkiej chwili. Maluchom z ADHD brak wytrwałości, jeśli zaangażujemy je w zabawę lub nowe zajęcie, szybko się zniechęci i przestanie działać dalej. Powszechne jest również, że w tym samym czasie zabiera się za co najmniej kilka rzeczy i żadnej z nich nie doprowadza do końca.
ADHD u dzieci – epidemiologia
Zaburzenie najczęściej ujawnia się przed 5 rokiem życia. Jednak u około 4-8% małych pacjentów, jego stwierdzenie ma miejsce w wieku wczesnoszkolnym, czyli w przedziale 6-9 lat. Jednocześnie jest zdecydowanie powszechniejsze u chłopców niżeli u dziewczynek. Im starsze dziecko, tym mniejsze prawdopodobieństwo pojawienia się zaburzenia. Stwierdza się jednak występowanie- utrzymywanie się niektórych cech ADHD jeszcze u osób dorosłych, w około 60%.
W zależności od źródła znajdujemy informację, że ADHD występuje w grupie pomiędzy 3 a 8% wszystkich dzieci. Jeszcze niedawno dominowało przekonanie, że jest to zaburzenie zdecydowanie powszechniejsze u chłopców niżeli u dziewczynek. Obecnie ocena ta się zmieniła. Uznano bowiem, że o ile u chłopców zdecydowanie częstsze są objawy związane z nadpobudliwością, o tyle u dziewczynek pojawia się problem z koncentracją. W konsekwencji były błędnie diagnozowane lub też wcale.
ADHD u dzieci – przyczyny
Wyróżniamy liczne czynniki, które mogą zwiększać predyspozycję dziecka na wystąpienie ADHD. Ich udział nie jest oczywiście niezbędny i mogą występować wybiórczo. Są to:
- Uraz lub wypadek kobiety w trakcie trwania ciąży, w którym mogło dojść do uszkodzenia płodu,
- Obecność uwarunkowań genetycznych – gen kodujący receptor D4 oraz D5,
- Hipotrofia, czyli niska waga urodzeniowa,
- Niska aktywność dopaminy w strukturach mózgu,
- Niedotlenienie podczas porodu,
- Palenie papierosów w ciąży przez kobietę, lub narażenie na intensywne bierne palenie,
- Niskie nasilenie hamowania procesów neuronalnych,
- Przyjmowanie substancji o działaniu psychoaktywnym w trakcie trwania ciąży przez kobietę,
- Uszkodzenie OUN, czyli Centralnego Układu Nerwowego,
- Uraz głowy u małego dziecka,
- Narażenie na oddziaływanie metali ciężkich na organizm – zatrucie,
- Nadużywanie przez kobietę ciężarną alkoholu i w konsekwencji zespół FAS,
- Zaniedbania dietetyczne – nadmiar węglowodanów prostych, konserwantów oraz sztucznych barwników.
ADHD u dzieci – objawy
Objawy pojawiające się u dzieci z zaburzeniem ADHD dzielą się na trzy główne grupy. Symptomy te, mogą występować razem, tj. łącząc u jednego dziecka zachowania z 2 lub 3 grup, lub pojawiać się jedynie w obrębie jednej grupy. U każdego dziecka mogą one mieć również różne nasilenie.
1. Problemy związane z koncentracją
Dziecko wydaje się nieustannie roztargnione, często zapomina o różnych rzeczach, jednocześnie pojawiają się trudności ze skupieniem uwagi na jednej rzeczy czy też zadaniu, które ma do wykonania. Rodzice zwracają uwagę, że dzieci nie potrafią się skoncentrować na słuchaniu tego, co ktoś do nich mówi. Nie wykazują zdolności do dobrego organizowania spraw wokół siebie, nie troszczą się o szczegóły. Rozkojarzenie sprawia, że w różnych dziedzinach popełnia liczne błędy.
Jeśli na dziecko z ADHD są przykładowo nałożone obowiązki domowe, to miewa ono znaczne trudności z ich przyprowadzeniem, najczęściej pracę odkłada na ostatni moment, a innym razem przerywa wykonywaną czynność i nie doprowadza jej do końca. Powszechne jest również wracanie do domu bez rozmaitych przedmiotów – ołówków, kredek, a nawet kąpielówek z basenu czy czapki, bo w wyniku roztargnienia, dziecko nie potrafi sobie przypomnieć, gdzie dany przedmiot położyło i go odnaleźć.
2. Problemy związane z nadruchliwością
Te objawy stanowią podstawę tego, co społecznie odczytujemy jako ADHD. Gdy obserwujemy dziecko z ADHD, często możemy stwierdzić, że jest nieustannie pobudzone. Przez cały czas rusza rękoma i nogami, wierci się bez ustanku. Jeśli oczekujemy od niego pozostania, siedzenia w jednym miejscu przez jakiś czas, nie potrafi się do tego zastosować. Dziecko z ADHD jest nadmiernie ruchliwe i pobudzone niezależnie od miejsca, w jakim się znajduje, jak również od sytuacji. Mówi się, że nie ma zdolności dopasowania swojego zachowania do tego, co dzieje się wokół niego. Dużo mówi i wierci się nawet w sytuacji, gdy jest to odbierane jako niewłaściwe dla sytuacji. Wyróżniające jest również, że w czasie gdy dziecko z tym zaburzeniem się bawi, jest często bardzo głośne. Spokój i cisza nie stanowią dla niego odpowiedniego środowiska dla odpoczynku.
3. Problemy związane z porywczością – impulsywnością
Dziecko z ADHD uczestnicząc w grupowych grach i zabawach, jest niecierpliwe, nie potrafi spokojnie stać i czekać na własną kolej. Kłopotliwe bywają rozmowy. Bardzo często zgłaszanym zachowaniem jest, że w przypadku tego zaburzenia dziecko zaczyna odpowiadać na zadawane przez kogoś pytanie, zanim dana osoba skończy je wypowiadać, nie wiedząc dokładnie, co zamierza powiedzieć. Pojawia się również częsta tendencja do przerywania rozmów i aktywności innych osób, takie „wtrącanie się” bywa źle odbierane, choć dziecko nie robi tego do końca świadomie i celowo. Wskazuje się również, że przy ADHD dzieci bardzo dużo, wręcz nieustannie mówią, zawsze to, co myślą, nie zważając na to, co wypada, a co nie.
Diagnostyka ADHD
Rozpoznanie zaburzenia, jakim jest ADHD, wymaga podjęcia współpracy przez kilku specjalistów. Ważną rolę odgrywa pediatra, który najczęściej widywał dziecko i może przekazać swoje obserwacje odnośnie do jego zachowania i problemów zdrowotnych. Niezbędna jest opinia psychologa, który podejmuje wraz z dzieckiem wykonanie specjalnych testów, które stanowią ocenę jego umiejętności intelektualnych, umiejętności: zapamiętywania, koncentracji, kojarzenia, oraz sprawność i koordynacje ruchów i wiele innych funkcji.
Również psycholog oraz psychiatra mają za zadanie wykluczyć inne dolegliwości psychiczne, które mogą, przynajmniej w jakimś stopniu, dawać objawy takie same lub zbliżone do ADHD. Różnicowanie dotyczy: nerwicy natręctw, zaburzeń lękowych, zaburzeń zachowania, problemów adaptacyjnych, choroby afektywnej dwubiegunowej, upośledzenia umysłowego, problemów z opanowaniem szkolnego materiału.
U niektórych dzieci zaleca się również odbycie konsultacji z neurologiem dziecięcym. Konieczne jest bowiem wykluczenie występowania jakichkolwiek zaburzeń i schorzeń somatycznych oraz neurologicznych. Mogą występować bowiem: zaburzenia słuchu, zaburzenia wzroku, negatywne skutki uboczne związane z przyjmowaniem niektórych leków, zatrucie ołowiem, padaczka, stosowanie substancji o działaniu psychoaktywnym, takich jak dopalacze czy schorzenia tarczycy.
Kluczowym elementem pozostaje przeprowadzenie szczegółowego wywiadu z rodzicami dziecka. Wskazane jest również dostarczenie oceny zachowania dziecka od szkolnego pedagoga czy wychowawcy, którzy widują je na co dzień. Zdarzają się również sytuacje, że rodzice wyrażają zgodę, aby lekarz samodzielnie skontaktował się ze szkolnymi opiekunami i przeprowadził wywiad. Stosuje się również specjalne kwestionariusze, które pozwalają na dopełnienie obrazu zachowania dziecka, a ich wypełnienie powierzane jest rodzicom oraz nauczycielom.
Dolegliwości towarzyszące
Zdaniem specjalistów aż około 70% dzieci z ADHD ma co najmniej jeszcze jedną inną dolegliwość natury psychicznej. Stąd również wskazanie do pozostawania pod opieką psychiatry dziecięcego, który ma możliwość dokładnego regulowania, podawania niezbędnych leków. Najczęściej występują: zaburzenia lękowe, zaburzenia zachowania lub dysleksja.
Jak wygląda leczenie ADHD u dzieci?
Kwestia leczenia ADHD u dzieci jest bardzo indywidualna. U każdego małego pacjenta objawy mogą wyglądać nieco inaczej i wymagać innego postępowania. Specjaliści muszą dokładnie ocenić, jak głębokie są zaburzenia występujące u dziecka, jaki jest jego ogólny stan zdrowia, jakiego dokładnie rodzaju są to zaburzenia i jak skuteczne okażą się w danym przypadku różne metody terapeutyczne, czyli jak dziecko będzie reagowało na ich stosowanie.
W czasie leczenia dziecka z ADHD zwykle koniecznością jest wdrożenie odpowiedniej psychoterapii oraz leczenia farmakologicznego. Rodzice powinni odbyć zajęcia psychoedukacyjne. Prowadzi się również terapię rodzinną i terapię dziecka w obrębie grupy rówieśniczej.
Leczenie farmakologiczne – w tej części leczenia ADHD zastosowanie znajduje przede wszystkim lek noszący nazwę metlofenidat. Wykazuje on działanie, które bardzo wspiera funkcjonowanie dziecka z tym zaburzeniem, gdyż pozwala mu się uspokoić, jak również pozytywnie wpływa na jego koncentrację. Z pewnością jego działanie jest wymierne w przypadku objawów związanych z samym ADHD, jednak niepokojąca jest powszechność skutków ubocznych wynikających z jego stosowania: zaburzenia snu, zanik apetytu czy zahamowanie wzrostu, oraz możliwość uzależniania. Pośród innych stosowanych leków, wyróżniamy:
- Antagoniści receptorów alfa2-adrenergicznych,
- Chlorowodorek atomoksetyny,
- Niektóre antydepresanty – SSRI, TLPD,
- Haloperidol — wykorzystywany jest u dzieci, które zdradzają agresywne zachowania.
Psychoterapia dziecka z ADHD to konieczność i rodzice nie powinni z niej rezygnować. Każdego dnia powinno się również systematycznie pracować nad dzieckiem z tym zaburzeniem, ściśle wedle wskazań specjalistów. Ważna jest rutyna i systematyczność, dziecko z ADHD powinno mieć z góry ustalony porządek dnia, w którym nie będą pojawiać się większe zmiany. Warto również zlecać mu krótkie zadania do wykonania.
Pozostałe metody określane są jako uzupełniające. Ich zadaniem jest przede wszystkim podnoszenie skuteczności prowadzonych działań leczniczych, są to:
- Treningi umiejętności radzenia sobie ze złością oraz agresją – jest to metoda wykorzystywana u dzieci, które wykazują agresywne zachowania do innych osób,
- Terapia rodzinna – ma ona zastosowanie w wielu sytuacjach, jednak sprzyja rozwiązywaniu rodzinnych problemów i konfliktów, które mogą przeszkadzać dziecku w pokonaniu zaburzenia,
- Zajęcia, w czasie których ćwiczone są umiejętności, które dają dziecku możliwość lepszego opanowywania szkolnych umiejętności, mogą również prowadzić do zniwelowania zaburzeń koncentracji czy poprawienia koordynacji ruchowej,
- Prowadzenie indywidualnej psychoterapii dziecka – wykorzystuje się ją przede wszystkim w sytuacji, gdy u dziecka stwierdzane są problemy natury emocjonalnej, oraz jeśli ma ono niską samoocenę.
Czytaj również: ADHD – opis i metody leczenia choroby
Ciekawostki
ADHD było obiektem wielu badań naukowych i pseudonaukowych. Zdania odnośnie do istnienia tego zaburzenia i konieczności jego leczenia są silnie podzielone. Można usłyszeć, że tak naprawdę nic takiego nie istnieje. W jednych z przeprowadzonych badań wykazane zostało, że objawy związane z ADHD całkowicie znikają u około 70% pacjentów w czasie dojrzewania, jednak nie rozpoznano dotąd przyczyny takiego stanu rzeczy.
ADHD i rokowania
Objawy związane z ADHD w około 70% przypadków pozostają niezmienione jeszcze w wieku nastoletnim. Po tym okresie najczęściej mijają, jednak w około 5-10% przypadków mogą utrzymać się również u osoby dorosłej.
Zaburzenie musi być leczone, gdyż jeśli nie zostanie podjęte odpowiednie postępowanie, możliwe jest doprowadzenie do wielu powikłań emocjonalnych, jak i zdrowotnych. Dziecko postrzegane jest jako niewychowane, niegrzeczne, przez co nie wzbudza sympatii nauczycieli, jak również w grupie rówieśniczej bywa odrzucane i spychane na margines. Wyniki szkolne, jakie osiąga, są dużo niższe niż jego zdolności. W konsekwencji tych problemów dochodzi do zaburzeń natury emocjonalnej, które z biegiem czasu stają się coraz bardziej dotkliwe.
W przypadku dzieci w wieku nastoletnim, które nie miały prowadzonego odpowiedniego leczenia skierowanego na ADHD, dość częste jest pojawianie się konfliktów z prawem i celowe działanie na szkodę własną. U dorosłych, którzy nie byli leczeni z uwagi na ADHD, dość powszechnie stwierdza się występowanie problemów w życiu osobistym, jak i zawodowym.
ADHD musi być leczone, gdyż może powodować groźne powikłania!
- Uzależnienie od palenia papierosów,
- Występowanie prób samobójczych, które często mogą stanowić epizody zwracania uwagi na swoją osobę,
- Liczne urazy – występują jako konsekwencja upadków, jak i udziału w bójkach,
- Uzależnienie od narkotyków,
- Uzależnienie od alkoholu,
- Zaburzenia depresyjne,
- Zaburzenia lękowe,
- Problemy ze snem,
- Nadmierne objadanie się, które może prowadzić do nadwagi lub otyłości.
Zobacz także: ADHD – prezentujemy prawdę i obalamy MITY
