Objawy wytwórcze (urojenia, omamy), mimo iż bywają kojarzone ze schizofrenią i zwykle występują właśnie w tym schorzeniu, mogą współistnieć także w innych jednostkach chorobowych. Diagnostyka różnicowa może czasem być problematyczna i zazwyczaj wymaga zebrania dokładnego wywiadu i rzetelnego badania. Bywa i tak, że diagnoza ma jedynie charakter tymczasowy lub w przyszłości ulegnie zmianie.
Zaburzenia typu schizofrenii
Osobną kategorią diagnostyczną, którą należy brać pod uwagę w toku diagnostyki różnicowej schizofrenii, stanowią zaburzenia typu schizofrenii.
Rozpoznanie zaburzeń typu schizofrenii stawia się, w przypadku występowania symptomów przypominających objawy negatywne w schizofrenii (wycofanie z kontaktów społecznych, zubożała ekspresja emocji), utrzymujących się w ciągu ostatnich dwóch lat. Istotne, by w żadnym okresie nie zostały spełnione kryteria diagnostyczne schizofrenii.
Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne
Podczas różnicowania schizofrenii trzeba uwzględnić, oprócz zaburzeń jej typu również zaburzenia psychotyczne. Podstawowym wymaganiem stawianym rozpoznaniu ostrych i przemijających zaburzeń psychotycznych, które różnią je od schizofrenii, jest kryterium czasowe – zaburzenia psychotyczne rozpoznaje się, gdy czas ich trwania nie przekracza dwóch tygodni. Inną rozbieżność stanowi brak pozostawienia objawów rezydualnych ( przetrwałych).
Zaburzenia psychotyczne mogą być spowodowane zarówno użyciem substancji psychoaktywnych jak i przyczynami natury somatycznej (wysoka temperatura ciała, choroby układu krążenia czy mózgu), które bez wątpienia należy wykluczyć.
Zaburzenia schizoafektywne – schizofrenia i choroba afektywna w jednym
Obraz kliniczny zaburzeń schizoafektywnych jest swego rodzaju kompilacją symptomów występujących w schizofrenii i chorobach afektywnych (depresja, choroba afektywna dwubiegunowa), co odzwierciedlone jest w nazwie.
Rozpoznanie zaburzeń schizoafektywnych wymaga wnikliwej diagnostyki i stawiane jest w przypadku spełnienia kryteriów właściwych dla schizofrenii i współwystępowania zaburzeń nastroju (smutek lub wesołkowatość), utraty zainteresowań, braku odczuwania przyjemności.
Zatem by rozpoznać zaburzenia schizoafektywne objawy kliniczne schizofrenii muszą towarzyszyć symptomom zespołu maniakalnego lub depresyjnego. W praktyce diagnoza powyższego zespołu jest trudna i wymaga wnikliwej, precyzyjnej oceny, ze względu na możliwość nadinterpretacji (np. rozpoznania zaburzeń schizoafektywnych tam, gdzie winna być rozpoznana wyłącznie schizofrenia).
A może zaburzenia urojeniowe?
Zaburzeniami urojeniowymi określa się zaburzenia psychotyczne, w których obserwuje się urojenia o usystematyzowanym charakterze (są ze sobą spójne i w pewnym sensie oddzielone od innych życiowych aktywności), a brak jest cech rozpadu osobowości (pacjent względnie dobrze funkcjonuje zarówno w sferze intelektualnej jak i na poziomie emocji).
W zespołach urojeniowych, zwanych inaczej paranoicznymi, urojenia są usystematyzowane, co znaczy, że działania z nimi związane, również są ze sobą spójne i mają ograniczony zasięg – aktywność chorego na innych płaszczyznach życia może pozostać niezaburzona.
Postacie zaburzeń urojeniowych
Istnieje wiele postaci zaburzeń urojeniowych – wyróżniamy m.in. prześladowczą, pieniaczą, somatyczną, wielkościową, czy niewiary (zwaną zespołem Otella).
Na kilka słów wyjaśnienia zasługuje postać somatyczna (pozostałe określenia rodzajów urojeń raczej nie powinny budzić wątpliwości co do ich treści). Zapewne wiele wyjaśni dopowiedzenie, że postać somatyczna to inaczej hipochondryczna, zatem taka, w której pacjent nadmiernie, chorobliwie koncentruje się na swoim stanie zdrowia i podejmuje wszelkie działania, by zapobiec ewentualnej chorobie.
Oczywiście dbałość o zachowanie dobrej kondycji fizycznej i psychicznej jest zjawiskiem pozytywnym, jednak tutaj przyjmuje ona formę objawów patologicznych, które mówiąc eufemistycznie, znacznie wykraczają poza ramy pojęcia „zdrowy styl życia”.
Zespoły urojeniowe czy schizofrenia?
W praktyce różnicowania zespołów urojeniowych ze schizofrenią jest bardzo trudne. Pomocne może być wykazanie systematyzacji urojeń (w schizofrenii nie są one ze sobą spójne) oraz brak takich objawów jak właściwe dla schizofrenii objawy negatywne (wycofanie z kontaktów społecznych, izolacja, sztywność emocjonalna), czy omamy słuchowe. Przeciwko rozpoznaniu schizofrenii przemawia również rozpoznanie w czwartej lub piątej dekadzie życia (typowy dla schizofrenii jest początek objawów chorobowych w młodszym wieku).
Zobacz także: Jak działają antydepresanty?
