Celiakia jest chorobą trzewną uzależnioną od glutenu. Jest to schorzenie wynikające z nietolerancji tego składnika pokarmowego, uwarunkowane genetycznie. Początkowo dolegliwość może być niejednoznaczna, przez co bywa wykrywana dopiero po pewnym czasie. Jeśli u naszego dziecka zostanie zdiagnozowana celiakia, konieczne będzie przestrzeganie specjalnej diety, której zadaniem jest całkowita eliminacja glutenu ze spożywanych pokarmów, co jest równoznaczne z usunięciem objawów.
Co to jest gluten?
Gluten to substancja białkowa – prolaminy, powszechnie występują w nasionach zbóż europejskich: głównie w pszenicy, życie, owsie oraz jęczmieniu. Niektórzy naukowcy uważają, że w wyniku określonych predyspozycji genetycznych gluten powoduje specyficzną reakcję alergiczną, u części populacji.
Zobacz także: Gluten: sprawdź, czy warto go unikać!
Przyczyny celiakii u dzieci
Do ujawnienia się celiakii może dojść niezależnie od wieku, jednak najpowszechniej diagnozowana jest już w dzieciństwie. Aż dwa razy częściej spotykana jest u kobiet niżeli u mężczyzn. Jej rozwój może być pozbawiony jakichkolwiek objawów – wówczas o chorobie dziecka dowiadujemy się przypadkowo lub całkowicie nie zdajemy sobie z niej sprawy.
Celiakia jest chorobą immunologiczną, wywołaną dostarczeniem do organizmu glutenu przez osoby, które posiadają genetycznie uwarunkowaną nadwrażliwość na ten składnik. Zdaniem lekarzy celiakia zdecydowanie częściej dotyczy osób cierpiących na choroby autoagresywne, takie jak toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie tarczycy czy cukrzyca typu I. Dotyczy to również osób, które są genetycznie obciążone ryzykiem tych schorzeń.
Istnieje także teoria, że celiakia może rozwijać się na skutek osłabienia odporności organizmu w wyniku przebytej infekcji, operacji, inwazyjnego leczenia lub w wyniku silnego stresu. Taka idea mogłaby tłumaczyć rozwój choroby o nieznanym pochodzeniu.
Celiakia – objawy u dzieci
Celiakia może objawiać się w urozmaicony sposób. Symptomy mogą dotyczyć zarówno układu pokarmowego, jak i skóry, układu kostno-stawowego czy krwi. W przypadku dzieci najczęstsze są objawy dotyczące układu pokarmowego. Sam początek schorzenia może być zarówno gwałtowny, jak i stopniowy. Zdarza się również, że celiakia przebiega całkowicie bezobjawowo, mówimy wówczas o tzw. celiakii niemej, w innych przypadkach natomiast objawy bywają tak mało wyróżniające, że od momentu pojawienia się pierwszych oznak choroby do postawienia diagnozy upływa co najmniej kilka lat.
Jeśli celiakia nie zostanie rozpoznana lub nie zostanie rozpoczęte jej leczenie, to wzrasta ryzyko groźnych powikłań, w tym również chłoniaka w obrębie jelita cienkiego.
Ujawnienie się choroby może zostać przyspieszone w wyniku biegunki podróżnych, nieżytu żołądkowo-jelitowego o ostrym przebiegu czy też przejścia zabiegu chirurgicznego w obrębie układu pokarmowego.
Podstawowe objawy celiakii to:
- Przewlekłe dolegliwości ze strony układu pokarmowego o niewyjaśnionej etiologii, mogą to być również nudności i wymioty,
- Narastająca oraz przewlekła biegunka,
- Przewlekłe zaparcia,
- Przewlekłe bóle brzucha,
- Przewlekłe wzdęcia brzucha,
- Bolesne skurcze brzucha,
- Niskorosłość,
- Brak przyrostu wzrostu i masy ciała,
- Spadek masy ciała,
- Brak miesiączki,
- Opóźnienie dojrzewania,
- Afty w jamie ustnej o nawracającym charakterze,
- Niedokrwistość wynikająca z niedoboru żelaza,
- Zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych,
- Wysypka o charakterze opryszczkowego zapalenia skóry.
Poza objawami istnieje szereg chorób współistniejących, które mogą skłaniać do przeprowadzenia badania krwi w kierunku celiakii:
- Cukrzyca typu I,
- Autoimmunologiczna choroba wątroby,
- Autoimmunologiczne choroby tarczycy,
- Zespół Turnera,
- Zespół Downa,
- Zespół Williamsa,
- Niedobór IgA.
W przypadku dziecka wskazaniem do przeprowadzenia badań w kierunku celiakii jest również fakt, iż posiada ono krewnego w pierwszym stopniu pokrewieństwa z tą właśnie chorobą.
Pojawienie się objawów i rozpoznanie celiakii
Jeśli u dziecka zachodzą czynniki skłaniające do wykonania badań w kierunku celiakii lub pojawiają się jakiekolwiek z powyższych objawów, to wskazane jest przeprowadzenie pełnej diagnostyki, najlepiej pod kontrolą specjalisty – gastroenterologa dziecięcego.
Niestety stwierdzenie choroby nie jest wcale takie proste. Nie istnieje jedno badanie, które w sposób całkowicie jednoznaczny potwierdza lub wyklucza celiakię. O właściwym wyniku możemy mówić, jeśli ekspozycja na kontakt z glutenem była odpowiednio długa. Jeśli go nie ma, nie ma również celiakii.
Jakie badania są wykonywane?
Badania serologiczne przeprowadza się w sytuacji podejrzenia celiakii, wśród osób znajdujących się w grupach ryzyka rozwoju choroby trzewnej oraz aby dokonać oceny przestrzegania diety bezglutenowej. Na chwilę obecną zastosowanie znajduje oznaczanie przeciwciał przeciwko:
- Endomysium mięśni gładkich (EmA),
- Transglutaminazie tkankowej (tTG),
- Deaminowanej gliadynie (DGP).
Jeśli występujące u dziecka objawy jasno skłaniają do podejrzenia celiakii to w przypadku, gdy nie zostały stwierdzone powyższe przeciwciała, zaleca się przeprowadzenie biopsji jelita cienkiego, wraz z wykonaniem badania genetycznego – oznaczenie HLA-DQ2/DQ8, czyli predyspozycji genetycznej – brak tych antygenów niemal całkowicie wyklucza celiakię. Badanie wycinków z błony jelita cienkiego pozwala na jednoznaczne stwierdzenie choroby trzewnej.
Szybki test przesiewowy
W Polsce, podobnie jak w wielu krajach dostępne są tzw. szybkie testy przesiewowe, które opierają się na oznaczeniu przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej w klasie IgA. Krew pobierana jest z palca, test może zostać przeprowadzony przez pielęgniarkę lub lekarza w gabinecie, ale możemy również wykonać go samodzielnie w domu. Wynik będzie widoczny po upływie 5-10 minut. Odczyt wygląda podobnie jak w przypadku testów ciążowych. Jest to szybka metoda, jednak nie może ona zastąpić dokładnej diagnostyki laboratoryjnej. Zachodzi więc konieczność potwierdzenia wyniku zarówno negatywnego, jak i pozytywnego.
Leczenie celiakii u dzieci
Podstawową metodą leczniczą jest stosowanie restrykcyjnej diety bezglutenowej. Oznacza to konieczność wyeliminowania z codziennego jadłospisu produktów z żyta, pszenicy czy jęczmienia. Niektóre źródła wskazują również na owies, jednak ta kwestia, nie została w pełni potwierdzona i budzi pewne kontrowersje. Na terenie naszego kraju zaleca się również eliminację owsa, z uwagi na możliwość zanieczyszczenia go innymi zbożami. Bezglutenowe są produkty, w których jego zawartość jest mniejsza niż 20mg/kg.
Początkowy okres leczenia żywieniowego, zmiana diety może wiązać się z ryzykiem anemii. Stąd wówczas zaleca się podawanie preparatów żelaza, wapnia, kwasu foliowego i jeśli pojawią się wskazania witaminy B12.
Produkty dozwolone w diecie bezglutenowej
- Mięsa, wędliny, podroby, ryby,
- Nabiał – mleko zarówno płynne, jak i w proszku, sery, śmietana, twarogi, jaja,
- Kukurydza, ryż, tapioka, soja, gryka,
- Wszystkie warzywa oraz owoce, orzechy,
- Cukier, miód,
- Wszystkie tłuszcze,
- Sól, przyprawy, pieprz,
- Wszystkie produkty oznaczone symbolem przekreślonego kłosa,
- Herbata, kawa, kakao,
- Desery i ciasta oraz pieczywo przygotowane z produktów niezawierających glutenu.
Produkty zabronione na diecie bezglutenowej
- Zwykły chleb, bułki, chleb razowy, pieczywo chrupkie,
- Kasza manna, kasza owsiana, kasza jęczmienna,
- Przetwory żyta, pszenicy, jęczmienia i owsa,
- Zwykłe makarony,
- Ciasta, herbatniki, oraz wszelkie słodycze, w których występuje gluten,
- Płatki owsiane, pęczak.
Celiakia u dzieci a wyleczenie
To czy celiakia u dziecka zostanie wyleczona w stopniu całkowitym, uzależnione jest od tego, jak szybko postawiona zostanie diagnoza i jak precyzyjnie przestrzegana będzie dieta bezglutenowa. Ustąpienie objawów po zmianie jadłospisu następuje najczęściej maksymalnie w ciągu kilku tygodni. Zmiany histologiczne w obrębie jelit potrzebują nieco więcej czasu na regenerację.
Gdy objawy ustąpią, dziecko nadal powinno pozostawać na diecie bezglutenowej, okresowo zaleca się sprawdzanie sposobu żywienia i poziomu odżywienia. Nie ma dowodów naukowych, które w jasny sposób określałyby czy możliwe jest i w jaki sposób uniknięcie zachorowania na celiakię. Obecnie zaleca się niezbyt wczesne wprowadzanie tego składnika do diety niemowlęcia, a gdy już zaczniemy jego podawanie robienie tego stopniowo w niewielkich ilościach, aby organizm przyzwyczaił się do ekspozycji na ten składnik.
Czytaj więcej: Nietolerancja glutenu: objawy, diagnoza i sposoby leczenia
