Toksoplazmoza u noworodków, niemowląt i dzieci

Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą, zakaźną. Można określić ją jako powszechną, bowiem u około 50% populacji występuje dodatni wynik na obecność przeciwciał przeciw niej, który świadczy o przebyciu schorzenia. Jest ona o tyle niebezpieczna, że może powodować zakażenia wrodzone w trakcie trwania ciąży oraz reaktywować się i ponownie manifestować w momencie, gdy dochodzi do obniżenia odporności organizmu.

Toksoplazmoza – skąd bierze się choroba?

Choroba wywołana jest przez pierwotniaka o nazwie Toxoplasma Gondii. Jego ostatecznego żywiciela stanowią zwierzęta kotowate. W jelitach tych futrzastych zwierzaków domowych dochodzi do namnażania się pasożytów. Następnie zostają one wydalone wraz z kałem pod postacią oocyt, które są odporne na działanie warunków atmosferycznych. Są one zakaźne dla ptaków, innych zwierząt oraz ludzi.

Gdy oocyty dostaną się do organizmu człowieka rozpoczyna się proces ich namnażania w komórkach narządów oraz tkanek. Do najpowszechniejszych lokalizacji należą: ośrodkowy układ nerwowy, mięśnie oraz oko. W wyniku zajęcia przez pasożyta dochodzi do rozwoju miejscowego stanu zapalnego oraz istnieje możliwość powstania cyst, które w sposób bezobjawowy utrzymują się do końca życia.

W sytuacji gdy dochodzi do znacznego spadku odporności organizmu lub gdy zachodzą inne sprzyjające okoliczności, np. w czasie leczenia immunosupresyjnego lub AIDS możliwe jest uaktywnienie się przetrwalnikowych form i uaktywnienia się objawów chorobowych. Do ich manifestacji dochodzi również w sytuacji gdy zjemy surowe mięso lub niedogotowane pochodzące od chorych zwierząt.

Kiedy można zarazić się toksoplazmozą?

• Oocyty mogą dostać się do naszego układu pokarmowego razem z warzywami lub owocami, których nie umyjemy (najbardziej narażone są te zbierane blisko ziemi, lub które na nią spadają, gdyż tam koty z łatwością mogą się załatwić) produkty takie mogą być zanieczyszczone przez skażone odchody, możliwe jest również ich przeniesienie na nasze jedzenie za pośrednictwem karaluchów lub much.
• Do połknięcia oocyt może również dojść w czasie zabawy w piaskownicy lub w czasie sprzątania kuwety domowego pupila.
• Zarażony może zostać również płód, gdy dojdzie do przejścia pasożytów przez łożysko.
• Oocyty mogą zostać połknięte gdy zjadamy surowe lub niedogotowane mięso zainfekowanych zwierząt : Świń, drobiu czy też owiec.
• Do zarażenia może dojść jeszcze w jednej dość specyficznej sytuacji, jeśli wykonany zostanie u nas przeszczep narządu, w którym znajdują się pasożyty to dojdzie do zainfekowania organizmu.

Podział i objawy toksoplazmozy

Toksoplazmozę dzielimy w zależności od tego w jaki sposób oraz kiedy doszło do zarażenia. Wyróżniamy dwie postaci nabytą oraz wrodzoną.

• Toksoplazmoza nabyta – ta odmiana u większości osób przebiega w sposób całkowicie bezobjawowy, co skutkuje tym, że osoby chorujące nawet nie zdawały sobie sprawy z jej wystąpienia. Mogą jednak również pojawić się postacie z widocznym objawami, tu podział jest szerszy, wyróżniamy:
• Toksoplazmoza oczna – bardzo rzadko pojawia się jako zakażenie pierwotne, manifestuje się zwykle jako zapalenie naczyniówki lub spojówki oka. Ta postać schorzenia ma tendencję do czasowego cofania się i zaostrzania. Konsekwencją może być znaczące osłabienie widzenia.
• Toksoplazmoza węzłowa – wyróżniającym objawem jest powiększenie węzłów chłonnych, głównie okolicy szyjnej. Niekiedy pacjenci uskarżają się na złe samopoczucie oraz gorączkę, pojawiają się również bóle mięśniowe lub głowy.
• Toksoplazmoza mózgowa – niebezpieczna odmiana pojawia się jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu. Występuje zwykle jako nawrót, w sprzyjających warunkach spadku odporności organizmu np. przy AIDS lub po antybiotykoterapii.
• Toksoplazmoza uogólniona – do jej wystąpienia jest zwykle niezbędny znaczny spadek odporności. Pojawiają się zmiany w obrębie mięśnia sercowego, płuc oraz wątroby.
• Toksoplazmoza wrodzona – Uznawana jest za duże zagrożenie, badania w kierunku przeciwciał toksoplazmozy w klasie IgG wykonywane są u każdej kobiety w ciąży. Zakażenie płodu może skutkować bowiem wystąpieniem wad wrodzonych oraz późnych następstw w wyniku przebytego zakażenia.

Typowe dla tego rodzaju toksoplazmozy objawy pojawiają się u mniej niż 30% dzieci, które zostały zarażone. Za najbardziej niebezpieczne uznaje się zakażenie w czasie trwania pierwszego trymestru ciąży, jeśli zaś dojdzie do niego w czasie trzeciego trymestru to najczęściej zakażenie jest bezobjawowe.

Dodatkową, niezwykle istotną informacją jest fakt, iż zakażenie płodu może nastąpić jedynie jeśli pojawia się tzw. Pierwotne zakażenie, czyli gdy kobieta wcześniej nie chorowała na toksoplazmozę i zachoruje w czasie trwania ciąży. Z tego powodu już na samym początku dokonuje się sprawdzenia poziomu przeciwciał.

Wśród klasycznych objawów toksoplazmozy o charakterze wrodzonym wyróżnia się:

• Żółtaczka,
• Skaza krwotoczna,
• Powiększenie wątroby,
• Powiększenie śledziony,
• Oczopląs,
• Triada Sabina-Pinkertona : zwapnienia śródczaszkowe, zapalenie siatkówki i naczyniówki, małogłowie, wodogłowie,
• Padaczka,
• Osłabienie rozwoju umysłowego,
• Zaburzenia mowy.

Toksoplazmoza diagnostyka

Stwierdzenie wystąpienia toksoplazmozy opiera się przede wszystkim na wykonaniu badań serologicznych. Ich sedno leży w oznaczeniu przeciwciał przeciw Toxoplasma Gondii W klasach IgM, IgG, IgA. Każde z nich występują w innej sytuacji:

IgM – świadczą o aktywnej chorobie, pojawiają się w przypadku świeżego zachorowania i po jakimś czasie ich ilość się zmniejsza i znikają całkowicie.

IgG – stanowią efekt zarażenia. Zwykle po zainfekowaniu są obecne w surowicy krwi do końca życia. Jeśli w dwóch wynikach badań pojawiają się duże rozbieżności w kwestii ich ilości może to stanowić podstawę do podejrzewania reaktywacji choroby. Posiadają one również zdolność przenikania poprzez łożysko do płodu.

IgA – pomagają w rozpoznaniu toksoplazmowy u noworodków.

Jakie inne badania są wykonywane w celu stwierdzenia toksoplazmozy?

• Badania histopatologiczne,
• Badania genetyczne (PCR) – dzięki nim zyskujemy możliwość wykrycia należącego do pasożyta materiału genetycznego w obrębie płynu mózgowo-rdzeniowego, płynu owodniowego czy gałki ocznej,
• Badania obrazowe – tomografia komputerowa, USG, rezonans magnetyczny – pomagają w ocenie patologicznych zmian, które w sposób charakterystyczny występują w przebiegu toksoplazmozy,
• Próby biologiczne.

Właściwa diagnoza i prawidłowe rozpoznanie toksoplazmozy ma duże znaczenie przede wszystkim u kobiet w ciąży, ponieważ zakażenie może zostać przeniesione na płód, czego konsekwencje mogą być bardzo poważne. Rozpoznanie toksoplazmozy nabytej pojawia się w sytuacji gdy ujemny wynik przeciwciał w pierwszym badaniu zmienia się na dodatni w kolejnym. U ciężarnych obydwa badania wykonuje się po zajściu w ciąże.

Stwierdzenie toksoplazmozy nabytej pojawia się w następujących sytuacjach:

• Zauważalny wysoki wzrost ilości przeciwciała IgG pomiędzy poszczególnymi badaniami wykonywanymi w odstępach minimum 3 tygodni,
• Serokonwersja czyli zmiana ujemnego wyniku w dodatni u kobiety w ciąży, mowa o sytuacji gdy pierwsze badanie wykonano przed ciążą,
• Stwierdzenie wysokiej ilości IgG, występowanie IgM oraz zmian na dnie oka,
• Wykrycie wysokiej ilości przeciwciała IgG o niskiej awidności – przeprowadzenie badania awidności umożliwia nam określenie jaki czas temu doszło do pojawienia się przeciwciał, interpretuje się to w następujący sposób : niski poziom awidności mówi nam, że zarażenie jest świeże poniżej 20 tygodnia, zaś wysoka widność określa że zakażenie zostało przebyte dawno temu,
• Występują przeciwciała IgM oraz IgG jak również kliniczne objawy zarażenia,
• Wynik badań genetycznych jest dodatni bądź pojawia się wyróżniający obraz badania histopatologicznego węzłów chłonnych szyjnych lub innych tkanek.

Stwierdzenie toksoplazmozy wrodzonej ma miejsce w następujących sytuacjach:

• W płynie owodniowym wykryte zostaje DNA pasożyta,
• Badanie surowicy krwi niemowlęcia wykazuje obecność specyficznych przeciwciała klasy IgM oraz IgA (do 6 miesiąca życia),
• Uzyskanie dodatniego wyniku hodowli pasożyta z płynu owodniowego, surowicy krwi bądź tkanek płodu. (do 6 miesiąca życia). Pasożyta można również stwierdzić w obrębie tkanek na podstawie badania histologicznego,
• Wykrycie u noworodka charakterystycznych zmian zakażenia od matki, która w trakcie ciąży przeszła toksoplazmozę,
• W pierwszym roku życia u dziecka utrzymuje się poziom przeciwciał IgG łącznie z objawami klinicznymi choroby lub bez nich.

Toksoplazmowa leczenie – kiedy?

Toksoplazmoza to choroba leczona z zastosowaniem leków z grupy chemioterapeutyków. Najpowszechniej wykorzystuje się: sulfonamidy, prymetaninę czy spiromycynę. W grupie osób, które powinny koniecznie poddać się leczeniu znajdują się: osób z immunosupresją, kobiety w ciąży, niemowlęta, osoby posiadające skrytą postać toksoplazmozy ocznej, lub gdy przebieg choroby jest ciężki. Chorujące kobiety w ciąży mogą przyjmować w sposób bezpieczny – spiromycynę, inne dostępne leki wykazują silne działanie teratogenne.

Toksoplazmoza – profilaktyka

Zapobieganie toksoplazmozie nabytej

• Unikamy picia nieprzegotowanej wody z nieznanego źródła,
• Mycie warzyw oraz owoców przed spożyciem,
• Unikanie potraw z surowego oraz półsurowego mięsa,
• Ochrona jedzenia przed muchami i karaluchami,
• Uniemożliwienie kotom dostępu do piaskownic,
• Dokładne mycie rąk po kontakcie z kotami i ich kuwetami, wyparzanie kuwet oraz koty karminy gotową karmą.

Zapobieganie toksoplazmozie wrodzonej

Opiera się ono przede wszystkim na otoczeniu właściwą opieką kobiety ciężarnej. Podstawowe zalecenia:

• Kobiety seronegatywne, czyli te panie, które wcześniej nie przybyły toksoplazmozy i pierwszy wynik przeciwciał IgG na początku ciąży był ujemny – powinny mieć przeprowadzone badanie poziomu przeciwciał co najmniej 3 razy w czasie trwania ciąży – na samym początku, później pomiędzy 20 a 24 tygodniem oraz około 38 tygodnia ciąży.
• Jeszcze zanim zajdziemy w planowaną ciążę warto wykonać badanie przeciwciał w kierunku toksoplazmozy IgG aby poznać swój stan serologiczny czyli dowiedzieć się czy są one obecne i czy przechodziłyśmy toksoplazmozę.
• Wykazanie na początku ciąży seronegatywności u kobiety powinno skutkować skrupulatnym przedstawieniem przez lekarza wszelkich zasad jakich należy przez ten okres przestrzegać – należy je wykonywać bez jakichkolwiek ustępstw, konieczny jest wówczas również brak kontaktu z kotami.
• Duże zagrożenie dla ciężarnych seronegatywnych stanowi również niedostatecznie ugotowane mięso – nie mówimy tu o jedzeniu surowego, które jest dużym niebezpieczeństwem, jednak takiego którego obróbka termiczna była zbyt krótka. Gotowanie w minimum 58 stopniach zabija cysty po 10 minutach. Warto więc uważać przy spożywaniu surowych produktów odzwierzęcych a najlepiej całkowicie ich unikać.

Toksoplazmoza – leczeni

Pasożytniczą chorobą zakaźną jaką jest toksoplazmoza łatwo się zarazić stąd jej powszechność i wykrywanie przeciwciał u znaczącej części populacji. Dla większości osób nie stanowi ona większego zagrożenia. Szczególnie niebezpieczna jest dla kobiet ciężarnych, które mogą przenieść schorzenie na nienarodzone dziecko.

Powszechnie stosowaną terapią leczniczą jest skojarzenie odpowiednich leków. Chodzi o lek przeciwpasożytniczy o nazwie pirymetamina oraz sulfonamidy o długim działaniu (klindamycyna, sulfapiramidyna bądź rowamycyna). Pirymetaminy nie podaje się kobietom w czasie trwania pierwszego trymestru ciąży.

Jeśli w czasie ciąży doszło do zarażenia matki toksoplazmozą, lub podejrzenie zachorowania u dziecka pojawiło się już po porodzie, konieczne jest regularne przeprowadzanie badania przeciwciał u niemowlęcia przez okres jednego roku.

Zasady bezpieczeństwa w przypadku toksoplazmozy

1. Należy skrupulatnie pilnować aby dziecko myło ręce po powrocie z dworu, po zabawie w piaskownicy i po kontakcie ze zwierzętami.
2. Osoby dorosłe również powinny myć ręce zawsze po kontakcie ze zwierzętami, przed przygotowaniem posiłku, przed przystąpieniem do jedzenia, po kontakcie z ziemią, po sprzątaniu kuwety.
3. Warzywa oraz owoce powinny być dokładnie myte pod bieżącą wodą przed jedzeniem.
4. W czasie prac ogrodowych powinno się używać rękawic.
5. Deski do krojenia – do surowego mięsa w każdym domu powinna znajdować się osobna – zarówno deska jak i wszelkie naczynia, które miały kontakt z surowym mięsem lub brudnymi owocami i warzywami powinny być dokładnie myte.
6. Jeśli przygotowujesz mięso nie smakuj surowego w czasie przyrządzania.
7. Chroń żywność znajdującą się w twoim domu przed owadami.
8. Jeśli planujesz ciąże warto wcześniej przeprowadzić test krwi w kierunku przeciwciał toksoplazmozy.

Zobacz także: Gronkowiec złocisty – objawy choroby u dzieci