Nietolerancja laktozy u dzieci

Nietolerancja laktozy stanowi jedną z najpowszechniejszych nietolerancji pokarmowych w wieku dziecięcym. Dotyczy cukru, który zawarty jest w mleku. Powodem takiego stanu rzeczy jest sytuacja, gdy organizm małego człowieka nie wytwarza enzymu laktazy, który jest niezbędny w procesie trawienia do rozłożenia laktozy. Podobne objawy występują, jeśli jest go nadmiernie mało. Nietolerancja laktozy sprawia, że każdorazowe spożycie przez dziecko produktów, które zawierają mleko bądź jego przetwory powoduje pojawienie się silnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Co to jest laktoza?

Dla chemika to dwucukier, czyli substancja, która składa się z dwóch cukrów prostych: galaktozy oraz glukozy. Aby pojawiła się możliwość przyswojenia laktozy przez organizm, konieczne jest doprowadzanie do rozpadu substancji, na te dwa osobne cukry. Do tego celu niezbędny jest specjalnie produkowany enzym, noszący nazwę laktaza, który wytwarzany jest w obrębie błony śluzowej jelit.

Laktoza jest cukrem mlecznym, który jest obecny niemal w każdym rodzaju mleka. U karmiącej kobiety mleko zawiera 5,5-7,5% laktozy, a mleko krowie, kozie oraz owcze około 4,5%. Jest bardzo istotna i stanowi ważny składnik odżywczy, w szczególności w diecie noworodków oraz niemowląt. Na co wpływa? Jest dobrym źródłem energii, wspiera wchłanianie magnezu, wapnia oraz cynku, pomaga w budowaniu tkanki mózgowej, działa stymulująco na rozwinięcie się korzystnej flory bakteryjnej w obrębie jelit. Jednocześnie działa również regulująco na poziom hormonów, które odpowiadają za uczucie sytości oraz głodu.

Jak objawia się nietolerancja laktozy u dzieci?

Alaktazja, czyli brak laktazy lub hipolaktazja, czyli zbyt mała ilość laktazy prowadzi do tego, że laktoza nie zostaje odpowiednio rozłożona w organizmie, ale zostaje częściowo fermentowana poprzez bakterie. Proces ten prowadzi do wytworzenia kwasów oraz gazów, które mają drażniące działanie na błonę śluzową jelit. Powoduje to znaczący wzrost ciśnienia osmotycznego treści jelitowej. W konsekwencji dochodzi do:

• Kolek niemowlęcych,
• Wzdęć,
• Gazów,
• Bólów brzuszka,
• Wystąpienia odgłosów „przelewania się” w jelitach,
• Niekiedy pojawiają się również wymioty oraz nudności.

Należy pamiętać, że im większa ilość laktozy trafi do organizmu, tym dolegliwości będą silniejsze. Do ich pojawienia się dochodzi bardzo często nawet dopiero do kilkunastu godzinach od momentu spożycia posiłku, w którym występowała laktoza. Takie sytuacje sprawiają, że ustalenie przyczyny dolegliwości bywa silnie kłopotliwe.

Nadmiar, a właściwie resztki laktozy, usuwane są z organizmu razem z kałem pod postacią wodnistej i cuchnącej biegunki. Objaw ten często stanowi powód niedożywienia u niemowląt z nietolerancją laktozy, gdyż pojawienie się biegunki utrudnia wchłanianie składników odżywczych.

Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy u dzieci?

Nietolerancja laktozy u dzieci może mieć rozmaite przyczyny, często w ich obliczu bywa mylona z innymi dolegliwościami.

Wcześniactwo – u dzieci urodzonych przed terminem często pojawia się przejściowa nietolerancja laktozy, która samoczynnie znika, w chwili, gdy rozpoczyna się produkowanie enzymu laktazy.

Jeśli dziecko urodziło się o czasie, to rozwój nietolerancji laktozy może mieć miejsce w różnym wieku i być spowodowany rozmaitymi czynnikami. W sytuacji, gdy powodem jest wrodzony niedobór laktazy, wywołany defektem metabolicznym, skutkiem czego jest brak produkcji, tego enzymu w organizmie to objawy nietolerancji laktozy pojawią się już w pierwszych 10 dniach życia, jednak najczęściej ma to miejsce po pierwszym karmieniu sztucznym lub naturalnym.

Nabyta nietolerancja laktozy

Możliwe jest również wystąpienie nietolerancji laktozy o wtórnym charakterze, oznacza to pojawienie się przejściowych lub utrwalonych zmian – niedoborów enzymu. Sytuacja taka bywa konsekwencją jedną z wielu chorób lub innych czynników, które prowadzą do uszkodzenia nabłonka jelit oraz kosmków jelitowych, które wytwarzają laktazę. Pośród tych chorób wyróżniamy: chorobę Leśniowskiego-Crohna, mukowiscydozę, martwicze zapalenie jelita, celiakię, zakażenia pasożytnicze przewodu pokarmowego, np. lamblioza.

Do zniszczenia nabłonka jelitowego oraz kosmków jelitowych może dojść również w konsekwencji przyjmowania niektórych leków, takich jak antybiotyki czy niesteroidowe leki przeciwzapalne. Wśród silniejszych substancji podobne działanie wykazuje chemioterapia.

U części dzieci nietolerancja laktozy związana jest z procesem naturalnego, stopniowego „wygaszania” produkcji enzymu laktazy. Zdecydowanie najwyższy poziom aktywności enzymów laktazy obserwowany jest pośród noworodków oraz niemowląt, w czasie gdy są one karmione piersią. Później dochodzi do stopniowego zmniejszania się jej ilości w miarę, jak wprowadzane są do diety inne pokarmy poza mlekiem. Geny prowadzą do całkowitego zaprzestania wytwarzania enzymu laktazy w wieku dojrzewania.

Test na nietolerancję laktozy

Rozpoznanie nietolerancji laktozy może wydawać się kłopotliwe, szczególnie jeśli miałoby zostać oparte jedynie na obserwowanych objawach. Jeśli to, co dzieje się z dzieckiem wzbudza u ciebie takie właśnie podejrzenie, koniecznie umów się na wizytę u pediatry. Lekarz zaleci przeprowadzenie odpowiednich testów na nietolerancję laktozy. Ich rodzaj jest uzależniony od wieku dziecka.

W przypadku niemowląt najpowszechniej przeprowadza się tzw. próbę eliminacji i prowokacji. Z diety malucha wykluczane są wówczas na okres dwóch tygodni produkty zawierające laktozę i zastępuje się je mieszanką bezlaktozową. Zadaniem mamy jest wnikliwa obserwacja i stwierdzenie czy pomimo zastosowanej terapii dokuczliwe objawy nadal występują. Jeśli dojdzie do nawrotu dolegliwości po przywróceniu laktozy do diety, oznacza to jej nietolerancję.

U dzieci wykonywane jest również badanie ogólne kału, ze szczególnym uwzględnieniem jego pH. Jednak wynik nie w każdym przypadku jest miarodajny. Wynik pH poniżej 5,5 może wskazywać na nietolerancję laktozy, jednak takie liczby mogą również pojawiać się u małych dzieci jako skutek niedojrzałości układu pokarmowego oraz przyspieszenia pasażu jelitowego, co skutkuje niecałkowitym trawieniem laktozy.

Dzieci nieco starsze, które są w stanie współpracować z personelem medycznym w czasie przeprowadzania testów, mogą mieć wykonane inne badanie, a mianowicie wodorowe testy oddechowe. W celu jego przeprowadzenia wykorzystywana jest wiedza, że niestrawiona laktoza ulega procesowi fermentacji w obrębie jelita grubego, a proces ten powoduje uwalnianie się dużych ilości wodoru, który później jest usuwany z organizmu w procesie oddychania.

Badanie polega na pobraniu próbek powietrza, które dziecko wydycha. W pierwszej kolejności na czczo, a następnie po upływie pewnego czasu od momentu wypicia roztworu, w którym znajduje się rozpuszczona laktoza. Jeśli po upływie dwóch godzin widoczny jest znaczący wzrost poziomu wodoru, świadczy to o występowaniu u dziecka niedoborów laktazy.

Leczenie nietolerancji laktozy – dieta

Jeśli u dziecka zostanie stwierdzona nietolerancja laktozy, to koniecznością jest wyeliminowanie, na stałe z codziennego jadłospisu cukru mlecznego. Stopień eliminacji i jej czas uzależniony jest od rodzaju i przyczyn nietolerancji więc elementy te, ustala lekarz prowadzący w sposób ściśle spersonalizowany. Specjalista może również podjąć decyzję o podawaniu dziecku preparatów laktazy, które wspierają organizm w trawieniu pokarmów mlecznych.

Jeśli u dziecka mamy do czynienia z wrodzonym niedoborem enzymu laktazy, konieczne jest rygorystyczne przestrzeganie diety do końca życia, gdyż wówczas organizm nie toleruje nawet najmniejszej ilości laktozy. Takie same zalecenia obowiązują w przypadku pierwotnej nietolerancji laktozy.

Jeśli diagnoza określa, że u dziecka doszło do wtórnej nietolerancji laktozy, to konieczne jest eliminowanie produktów zawierających ten składnik z diety na pewien okres czasu. Najczęściej ponowne ich spożywanie jest możliwe od chwili, gdy wyleczona zostanie jednostka chorobowa, która powodowała uszkodzenie w obrębie nabłonka jelit (wyjątek stanowi tu choroba Leśniowskiego-Crohna). W takie sytuacji objawy nietolerancji ustępują po zregenerowaniu się nabłonka.

Postępowanie dietetyczne w nietolerancji laktozy powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza. Przez okres czasu, gdy dziecko spożywa jedynie mleko, to podstawą jadłospisu będą mleczne mieszanki, bez laktozy, które lekarz przepisuje na receptę.

Gdy przychodzi okres rozszerzania diety, podajemy dziecku produkty niezawierające laktozy, w tym m.in. gotowe posiłki dla niemowląt oraz kaszki bezmleczne, których przygotowanie jest możliwe na bazie bezmlecznych mieszanek.

Z czasem, gdy dziecko je coraz więcej, rodzicom coraz trudniej komponować jego jadłospis. Laktoza występuje bowiem nie jedynie w mleku, ale również w produktach z niego wytworzonych oraz wyprodukowanych z jego udziałem. Występuje więc w pieczywie, nabiale, ciastach, cukierkach, czy też lekach i mięsie. Oznacza to konieczność dokładnego czytania etykiet, niezależnie od tego, czy robimy zakupy w sklepie spożywczym, czy w aptece.

Niektóre osoby z nietolerancją laktozy mogą spożywać takie produkty jak jogurty czy sery, gdyż w zawarta w nich laktoza jest już częściowo strawiona przez znajdujące się tam bakterie. Jedzie ich może wcale nie wywoływać działań niepożądanych. Mimo wszystko jednak wskazane jest wybieranie produktów niezawierających laktozy.