Wrodzona łamliwość kości, łac. osteogenesis imperfecta to uwarunkowana genetycznie choroba tkanki łącznej, którą wywołują przede wszystkim nieprawidłowości w budowie kolagenu. W schorzeniu najsilniej wyróżniająca jest zdecydowanie większa niż u zdrowej osoby kruchość oraz łamliwość kości. Schorzenie ma różne odmiany, które odróżniają się od siebie m.in. intensywnością objawów, rokowaniami oraz przebiegiem.
Jest to schorzenie zaliczane do grupy chorób monogenowych, czyli jednogenowych. Oznacza to, że do rozwinięcia się choroby, dochodzi na skutek mutacji pojedynczego genu. Uszkodzenia pojawiają się w obrębie genów odpowiadających za prawidłową strukturę I typu kolagenu.
Kolagen to białko występujące w obrębie tkanki łącznej naszego organizmu. Jego dokładna budowa uzależniona jest od miejsca występowania i funkcji, jaką ma do spełnienia. W schorzeniu, jakim jest wrodzona łamliwość kości, pojawia się uszkodzenie w obrębie łańcuchów αI typu kolagenu. Sytuacja taka skutkuje nieprawidłowościami w strukturze ścięgien, kości, skóry oraz twardówki.
Dziedziczenie wrodzonej łamliwości kości
Wrodzona łamliwość kości jest schorzeniem uwarunkowanym genetycznie. Do jej dziedziczenia może dojść w sposób autosomalny dominujący lub autosomalny recesywny.
U przeważającej ilości pacjentów z tym schorzeniem stwierdzana jest dominująca mutacja w obrębie genu COL1A1 lub COL1A2. Świadczy to o tym, że aby rozwinęła się pełnoobjawowa choroba, wystarczy jeden zmutowany gen. To jak ciężkie i dotkliwe będą objawy, uzależnione jest od efektu mutacji. Jeśli w jej wyniku doszło do zmniejszenia ilości prawidłowego kolagenu, to objawy schorzenia będą łagodniejsze. W sytuacji, gdy dojdzie do zaburzenia struktury kolagenu, objawy będą zdecydowanie cięższe.
Niekiedy dziedziczenie wrodzonej łamliwości kości przebiega w sposób autosomalny recesywny. Sytuacja taka oznacza, że w organizmie chorego dziecka doszło do jednoczesnego uszkodzenia dwóch kopii, dokładnie tego samego genu. Najczęściej odziedziczony zostaje jeden uszkodzonym gen od każdego z rodziców, którzy są zdrowymi nosicielami. W przypadku wrodzonej łamliwości kości przeważająca ilość przypadków recesywnych wywołana jest przez mutacje genów „niekolagenowych”, które kodują inne białka, biorące udział w syntezowaniu kolagenu.
Epidemiologia
Szacunkowe dane wskazują, że wrodzona łamliwość kości występuje u jednego na 20 000 urodzeń.
Zobacz także: Kolagen roślinny – jak stosować ten kosmetyk?
Objawy
Dokładne symptomy, jakie wywołuje wrodzona łamliwość kości, uzależnione są ściśle od postaci, jaka występuje u danego dziecka. Mogą być różne nawet w obrębie jednej rodziny. Pośród najsilniej wyróżniających dla tej jednostki chorobowej wyróżnia się:
- Niski wzrost,
- Łamliwość, kruchość kości – do powstawania złamań dochodzi przy delikatnych urazach lub nawet w spoczynku,
- Deformacje układu szkieletowego,
- Ubytki masy kostnej,
- Wiotkie stawy oraz więzadła,
- Zaburzenia w rozwoju zębiny,
- Niedosłuch – rozpoczyna się w 2-3 dekadzie życia i postępuje,
- Ścieńczenie skóry, skłonność do powstawania siniaków,
- Niebieskie twardówki.
Wrodzona łamliwość kości typu I – postać łagodna
Jest to najpowszechniej występujący rodzaj tego schorzenia. Wyróżnia go najmniejszy poziom łamliwości kości, nie dochodzi do upośledzenia wzrostu ani pojawiania się znaczących zniekształceń. Do pierwszych złamań dochodzi najczęściej w okresie, gdy dziecko rozpoczyna samodzielne chodzenie. Najpowszechniej pojawiają się uszkodzenia w obrębie kości długich, żeber oraz krótkich kości w dłoniach i stopach. Gdy minie burzliwy okres dojrzewania widoczne jest znaczące ograniczenie ilości występujących złamań. U osób dorosłych z tą wadą widoczny jest niedosłuch i wcześnie rozwijająca się oraz postępująca osteoporoza.
Wrodzona łamliwość kości typu III-XV – postaci umiarkowane i ciężkie
W tym przypadku schorzenie przebiega w sposób umiarkowanie deformujący lub postępująco deformujący. Występują tu różne rodzaje złamań, o różnorodnym stopniu nasilenia. Niekiedy do pojawiania się pierwszych złamań dochodzi już w czasie życia płodowego, czego konsekwencją jest znacząca deformacja kośćca dziecka jeszcze przed narodzinami.
Te rodzaje choroby prowadzą do zmniejszenia sprawności ruchowej pacjenta. Występują: obniżenie masy mięśniowej, deformacje szkieletu, bóle kostne, zahamowanie wzrostu. W wielu przypadkach zachodzi konieczność korzystania z wózka inwalidzkiego lub innych sprzętów, które ułatwiają i umożliwiają poruszanie się. W tych postaciach, u niektórych dzieci dochodzi do uszkodzenia kosteczek słuchowych, czego konsekwencją jest niedosłuch.
W wieku dorosłym, przy umiarkowanej postaci choroby do rozwinięcia się osteoporozy i niedosłuchu dochodzi zdecydowanie wcześniej niżeli w łagodnej postaci schorzenia. Ubytki masy kostnej są zdecydowanie większe w wyniku ciąży i karmienia piersią, zmniejszonej aktywności fizycznej oraz fizjologicznego starzenia się. Gdy w obrębie stawów stóp, dłoni i nadgarstka występuje większa ruchomość, mogą pojawiać się dolegliwości bólowe, które często stanowią przyczynę konieczności interwencji ortopedycznej.
W postaciach najcięższych przebieg schorzenia umiarkowanego i ciężkiego, może być porównywalny do postaci letalnej.
Wrodzona łamliwość kości typu II – postać letalna
Jest to śmiertelna postać tego schorzenia. Występuje tu duże nasilenie złamań już w okresie życia płodowego. Powszechna jest śmierć wewnątrzmaciczna. Dzieci, które przyjdą na świat żywe, zwykle mają stwierdzane liczne złamania i deformację kośćca. W większości przypadków postać letalna kończy się śmiercią we wczesnym okresie niemowlęctwa.
Podejrzenie wrodzonej łamliwości kości
Diagnoza może być trudna do postawienia lub banalnie prosta. W cięższych postaciach, w tym w letalnej, najczęściej zachodzi możliwość jej rozpoznania jeszcze w okresie prenatalnym lub też bezpośrednio po przyjściu dziecka na świat.
W przypadku schorzenia w postaci łagodnej, gdy nie występują deformacje, a złamania są pojedyncze, wrodzona łamliwość kości może przez długi okres pozostać nierozpoznana. Powtarzające się i nietypowe złamania wymagają głębszej diagnostyki.
Warto również nadmienić, że występowanie nietypowych złamań u dzieci nasuwa często podejrzenie zespołu dziecka maltretowanego, co jest zdecydowanie częstszym zjawiskiem niżeli wrodzona łamliwość kości.
Wrodzona łamliwość kości rozpoznanie
Rozpoznanie wrodzonej łamliwości kości opiera się o przeprowadzenie skrupulatnego wywiadu lekarskiego, ocenę stanu i objawów klinicznych u pacjenta (częste złamania, deformacje kości, niebieskie twardówki, wiotkość więzadeł, zaburzenia uzębienia, niedosłuch), oraz dodatkowe badania zlecone przez lekarza.
Wykonuje się następujące badania:
- Badanie radiologiczne,
- Ocena parametrów gospodarki wapniowo-fosforanowej,
- Biopsja skóry, pozwalająca na ocenę ilości oraz struktury kolagenu,
- Badania słuchu,
- Badania gęstości kości.
W przypadku powyższych badań zachodzi konieczność ich regularnego powtarzania. Celem jest monitorowanie przebiegu i postępu schorzenia.
Ostatecznym potwierdzeniem diagnozy są badania molekularne, czyli odnalezienie mutacji genowej. W przypadkach budzących wątpliwości mogą umożliwić ustalenie typu choroby oraz sposobu, w jaki została odziedziczona. Dostępność badania genetycznego w celu wykrywania choroby daje możliwość jej stwierdzenia już w okresie prenatalnym. Badania genetyczne mają jednak również pewnego rodzaju ograniczenia. Podstawowym jest ich niska dostępność. Oprócz tego nie zawsze stanowią potwierdzenie diagnozy, jednak nie oznacza to, że choroba nie występuje. Wynik negatywny może świadczyć o pojawieniu się nieznanego podłoża molekularnego – nowa mutacja, inny gen.
Leczenie
Podobnie jak w wielu innych schorzeniach genetycznych, tak i tutaj nie ma możliwości wdrożenia leczenia przyczynowego lub tez całkowitego wyleczenia wrodzonej łamliwości kości.
Pośród celów, jakie stawiają sobie lekarze i pacjenci w leczeniu wrodzonej łamliwości kości najważniejsze są: ograniczenie ilości złamań, zapobieganie deformacjom kręgosłupa, zapobieganie deformacjom kości długich, minimalizowanie dolegliwości bólowych, utrzymanie sprawności motorycznej.
Leczenie farmakologiczne wykorzystuje biofosfoniany. Leczenie skupia się na zapobieganiu złamaniom. W sferze badań pozostają na razie takie informacje jak optymalna dawka tego leku dla pacjenta, droga jego podania, długość leczenia czy odległe skutki ich stosowania. Ewentualna decyzja o podjęciu, tego rodzaju leczenia oraz monitorowanie terapii powinno przebiegać w specjalnie wykwalifikowanych ośrodkach.
W terapii dzieci z wrodzoną łamliwością kości istotna jest opieka wielospecjalistyczna. Konieczne jest odbywanie regularnej rehabilitacji, pomoc lekarza ortopedy, stabilizowanie przez niego kości, opatrywanie złamań i unieruchamianie gipsowymi opatrunkami. Chory powinien być jak najszybciej uruchamiany, czyli poddawany rehabilitacji, w celu wzmacniania mięśni, które pozwolą na stabilizację i ochronę kości. W chorobie występują również liczne nieprawidłowości w uzębieniu, co sprawia, że zachodzi konieczność regularnej opieki stomatologicznej.
U chorego dziecka konieczne jest monitorowanie układu oddechowego oraz kontrolowanie słuchu. Jeśli dochodzi do deformacji w obrębie klatki piersiowej, może znacząco zmniejszyć się pojemność płuc, z tego powodu konieczne jest przeprowadzanie badań czynnościowych – spirometrii. U niektórych chorych konieczne jest wdrażanie regularnych kontroli sercowo-naczyniowych oraz neurologicznych.
Jest to choroba przewlekła, której nie można wyleczyć. Z tego powodu zarówno rodzina, jak i sam chory powinni być objęci wsparciem psychologicznym.
Nadal aktywnie prowadzone są badania nad nowymi metodami leczenia wrodzonej łamliwości kości. Jednak do ich potwierdzenia i ewentualnego zastosowania u ludzi jeszcze długa droga.
Leczenie wrodzonej łamliwości kości opiera się na dążeniu do poprawy jakości życia chorego, głównie poprzez wspieranie i utrzymywanie jego sprawności, zapobieganie powikłaniom i niepożądanym skutkom leczenia.
Rokowania są ściśle powiązane z rodzajem schorzenia. W postaci łagodnej są bardzo dobre i przewidywana długość życia pozostaje niezmieniona. U osób z umiarkowaną i ciężką postacią schorzenia ryzyko wcześniejszego zgonu jest zdecydowanie wyższe niż u ich zdrowych rówieśników.
Czytaj również: Badanie izotopowe kości i stawów – opis i przebieg badania
