Bisfenol A to związek chemiczny, na który możemy natknąć się na każdym kroku. Został on wynaleziony już w 1891 roku przez rosyjskiego chemika Aleksandra Dianina. Od wielu lat jest on wykorzystywany do produkcji tworzyw sztucznych. Znajdziemy go na produktach plastikowych wykonanych z plastiku poliwęglanowego na przykład zabawkach, czy szczoteczkach do zębów, a także we wnętrzu puszek i na papierze do kas fiskalnych.
Niestety związek ten okazuje się bardzo szkodliwy dla naszego zdrowia. Liczne badania naukowe przeprowadzone na całym świecie dowiodły, że bisfenol A przyczynia się do powstawania wielu groźnych chorób w tym cukrzycy, bezpłodności, problemów z układem krążenia i układem pokarmowym. Bisfenol A ma budowę podobną do estrogenu- żeńskiego hormonu płciowego, co sprawia, że kiedy dostanie się do organizmu, może powodować poważne zaburzenia funkcjonowania układu hormonalnego. Sprawdź, gdzie może znajdować się bisfenol A i jak go unikać.
Bisfenol A- co to za związek i gdzie go znajdziemy?
Ta powszechnie wykorzystywana do produkcji tworzyw sztucznych substancja należąca do fenoli jest składnikiem poliwęglanów i żywic epoksydowych. Już w 1970 roku na całym świecie wyprodukowano 45 milionów kilogramów BPA, a w 2004 roku już aż 3 miliardy kilogramów.
Bisfenol A słabo rozpuszcza się w wodzie, natomiast dobrze w produktach żywnościowych zawierających tłuszcz oraz cukier. Budowa tego związku jest niezwykle podobna do estrogenu, co powoduje, że w organizmie może on łączyć się z receptorami estrogenowymi i negatywnie wpływać na gospodarkę hormonalną. Szczególnie narażone na zgubne skutki jego działania są niemowlęta i małe dzieci, u których proces eliminacji toksyn z organizmu nie przebiega jeszcze tak sprawnie, jak u osób dorosłych.
Bisfenol A znajduje się w tak wielu produktach i opakowaniach, że nie sposób je wszystkie wymienić. Znajdziemy go przykładowo w:
- plastikowych butelkach,
- plastikowych opakowaniach do żywności,
- powłokach wyściełających wnętrza puszek na przykład konserw rybnych, mięsnych, czy puszek z napojami,
- zabawkach,
- szczoteczkach do zębów,
- woreczkach na ryż i różnego rodzaju kasze,
- papierze wykorzystywanym do drukowania paragonów i potwierdzeń z terminali płatniczych,
- płytach CD i DVD,
- reflektorach samochodowych,
- monitorach komputerowych,
- niektórych kosmetykach- tutaj znajduje się on nie tylko w opakowaniach, ale również niekiedy stosowany jest jak o konserwant,
- w niektórych produktach spożywczych- jest on stosowany jako przeciwutleniacz.
Na BPA możemy się więc natknąć na każdym kroku. Jest to związek, który wykazuje naprawdę znaczną szkodliwość dla zdrowia, więc w trosce o swoje własne dobro powinniśmy dokonać proekologicznych zmian w swoim życiu i zdecydowanie ograniczyć używanie plastiku, przede wszystkim kupowanie żywności w plastikowych opakowaniach.
Jakie choroby wywołuje BPA?
Badania przeprowadzone zarówno na zwierzętach, jak i na ludziach pokazują, że BPA, może istotnie przyczyniać się do powstawania między innymi takich chorób jak:
- cukrzyca typu 2,
- problemy z płodnością zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn,
- endometrioza i inne choroby kobiece,
- choroby serca i układu krążenia,
- otyłość.
Badania pokazują mechanizm działanie BPA, który przyczynia się do:
1. Cukrzycy typu 2
Przekrojowe amerykańskie badania NHANES, dowiodło, że zwiększone stężenie BPA w moczu jest istotnie skorelowane ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 2. Podobne wyniki uzyskali naukowcy z Azji, którzy również prowadzili badania na ten temat. W czasie testów brano pod uwagę takie parametry jak stężenie glukozy we krwi na czczo i po posiłku, hemoglobina glikowana oraz przyjmowanie leków obniżających poziom glukozy we krwi, w tym również insuliny.
2. Problemów z płodnością
Znaleziono korelację pomiędzy wysokim stężeniem BPA w moczu a:
- zmniejszoną aktywnością jajników,
- mniejszą liczbą dojrzewających komórek jajowych,
- niższym stężeniem hormonów niezbędnych do zajścia w ciążę,
- gorszą jakością spermy u mężczyzn,
- obniżoną sprawnością seksualną u mężczyzn.
3. Chorób układu krążenia
Również podczas badania BHANES, ale także wielu innych przeprowadzonych na dużych grupach ludzi, stwierdzono, że wysokie stężenie BPA w moczu ma ścisły związek z zachorowaniami na choroby serca i układu krążenia takimi jak:
- zawały mięśnia sercowego,
- choroba niedokrwienna serca,
- nadciśnienie tętnicze,
- arytmia,
- duszności krążeniowe,
- choroba wieńcowa- odkryto, że osoby w zaawansowanym stadium choroby wieńcowej mają zdecydowanie wyższe stężenie bisfenolu A w moczu niż uczestnicy grupy kontrolnej. Jest to bardzo wiarygodne badanie, które prowadzone było przez 11 lat na osobach w wieku 40-74 lata.
4. Otyłości
Związek pomiędzy otyłością a wysokim stężeniem bisfenolu A w moczu jest kwestią bezsporną. Wykazało go już wiele badań przeprowadzonych na całym świecie. Wykazano korelację pomiędzy dużą ekspozycją na BPA a nadwagą, otyłością, wysokim BMI oraz zwiększonym obwodem w pasie. BPA sprzyja więc tak zwanej otyłości brzusznej, która prowadzi do wielu chorób metabolicznych.
Ponadto wykazano, że bisfenol A przyczynia się do powstawania takich chorób jak:
- zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego,
- zmniejszenie efektywności pracy nerek i wątroby,
- przewlekłe stany zapalne w organizmie,
- stres oksydacyjny,
- zaburzenia ekspresji genów,
- astma oskrzelowa,
- alergia,
- poronienie,
- przedwczesny poród,
- endometrioza,
- zespół policystycznych jajników,
- zaburzenia równowagi hormonalnej u mężczyzn,
- choroby tarczycy,
- zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego,
- zaburzenia rozwojowe i uszkodzenie mózgu u dzieci narażonych na kontakt z BPA w czasie ciąży oraz w pierwszych latach po urodzeniu.
Czytaj także: Jak zdrowo jeść?
Jak unikać kontaktu z BPA?
Bisfenol A może dostać się do naszego organizmu na trzy sposoby:
- przez układ pokarmowy, ponieważ przedostaje się on do żywności, migrując z opakowań plastikowych oraz puszek. Jego zwiększone przenikanie następuje w wysokiej temperaturze oraz z opakowań uszkodzonych na przykład zarysowanych bądź pękniętych,
- przez układ oddechowy, ulatnia się on podczas produkcji plastików, ale również przy produkcji i stosowaniu różnego rodzaju farb, lakierów, klejów, czy papieru do kas fiskalnych. BPA znajduje się również w dymie papierosowym,
- przez skórę- BPA bardzo łatwo wnika tą drogą do organizmu. Jego przenikalność przez skórę wynosi ponad 45%.
Może on trafić do naszego organizmu w wyniku częstego dotykania plastikowych przedmiotów go zawierających na przykład zabawek dziecięcych, a także paragonów fiskalnych. Te ostatnie są bardzo niebezpieczne, ponieważ stężenie BPA w paragonach jest aż od 250 do 1000 razy wyższe niż w żywności.
Całkowite wyeliminowanie bisfenolu A z naszego życia w praktyce nie jest możliwe, ponieważ obecnie jest on tak powszechnie stosowany, że znajduje się niemalże wszędzie. Możemy jednak podjąć znaczące kroki w celu ograniczenia kontaktu z tą szkodliwą substancją, co z pewnością przyczyni się do poprawy naszego zdrowia i samopoczucia.
Jak ograniczyć kontakt z BPA na co dzień? Można to zrobić, kierując się kilkoma prostymi zasadami takimi jak:
1. Unikanie jedzenia i napojów w puszkach
Zamiast kupować różnego rodzaju konserwy na przykład warzywne, mięsne, rybne, wybierajmy produkty świeże. A jeśli zaistnieje potrzeba kupienia tych przetworzonych, wybierajmy te w szklanych opakowaniach (butelki, słoiki). Kupujmy jak najwięcej świeżej, niepaczkowanej żywności sprzedawanej na wagę. Dzięki temu nie tylko znacznie ograniczymy ilość BPA w organizmie oraz jego negatywny wpływ na nasze zdrowie, ale również przysłużymy się poprawie stanu środowiska naturalnego.
2. Przechowywanie żywności w pojemnikach ze szkła lub metalu
Unikaj przechowywania żywności w domu w plastikowych pudełkach, woreczkach i innych opakowaniach z tworzyw sztucznych. Nawet jeśli zakupisz coś w plastikowym opakowaniu, po przyjściu do domu przełóż to do pojemnika wykonanego ze szkła lub stali nierdzewnej, ponieważ te dwa materiały są najbezpieczniejsze do przechowywania żywności.
3. Wybieranie produktów z plastiku niezawierającego BPA
Szukaj opakowań z oznakowanie „BPA FREE” lub „wolne od BPA”. Jeśli taki symbol nie widnieje na opakowaniu, poszukaj oznaczenia mówiącego o tym, z czego zostało ono wyprodukowane. Jest to niewielki trójkątny znaczek zbudowany z trzech strzałek. Wewnątrz trójkąta znajduje się cyfra. To właśnie ona powie nam, z jakiego tworzywa jest zrobione dane opakowanie. Powinniśmy unikać syntetyków oznaczonych cyfrą 3 oraz 7. Za oznaczeniem 3 kryje się polichlorek winylu (PC lub PVC), a za 7 poliwęglany i inne (PC lub 0). Te substancje zawierają w swoim składzie szkodliwy dla zdrowia bisfenol A.
4. Unikanie podgrzewania plastikowych opakowań
Podgrzewanie opakowań, w których składzie znajduje się BPA, wzmaga jego uwalnianie się i przenikanie do żywności. Dlatego tak niebezpieczne jest między innymi gotowanie ryżu, czy kaszy w plastikowych woreczkach. Pamiętaj o tej zasadzie, również podgrzewając różne produkty w mikrofalówce.
5. Zaprzestanie używania uszkodzonych opakowań plastikowych
BPA z zarysowanego, czy połamanego plastiku znacznie łatwiej przenika do żywności, dlatego nigdy nie używaj uszkodzonych opakowań plastikowych.
6. Mycie rąk po każdym kontakcie z papierem termicznym
Powinniśmy zwrócić na to szczególną uwagę, ponieważ jest to kwestia mająca duże znaczenie dla naszego zdrowia. Na szkodliwe działanie bisfenolu A zawartego w papierze termicznym wykorzystywanym do drukowania paragonów fiskalnych w sklepach, szczególnie narażeni są pracownicy kas oraz klienci.
Oszacowano, że kasjer średnio każdego dnia dotyka aż ponad 400 paragonów fiskalnych oraz potwierdzeń z terminali płatniczych. Przenikalność bisfenolu A przez skórę wynosi aż 46%, więc zagrożenie dla zdrowia z tego wynikające jest znaczne. Obecnie w Polsce osobom narażonym na zwiększony kontakt z paragonami fiskalnym pozostaje jedynie jak najczęstsze mycie rąk. Pomocne może się również okazać korzystanie z jednorazowych rękawiczek gumowych.
Choć zlikwidowanie problemu BPA w paragonach fiskalnych jest proste- wystarczy po prostu zakupić nieco droższy wolny od BPA papier do drukarek fiskalnych, to niestety nie zdecydowała się na to na razie żadna z dużych sieci handlowych działających w naszym kraju.
Obecnie używanie BPA jest całkowicie zakazane w Japonii, Korei, Kanadzie oraz niektórych stanach USA. W Europie ograniczenie jego używania wprowadzono we Francji oraz Szwecji. Ponadto na terenie całej Unii Europejskie od 2011 roku obowiązuje zakaz używania bisfenolu A do produkowania butelek dla niemowląt i małych dzieci.
Źródła:
1. Geens T. I in., Areview of dietary and non-dietary exposure to bisphenol A, Food and Chemical Toxicology, 2012, 50, 3725-3740.
2. Rochester J. R., Bisphenol A and Human Health: A review of the literature, Reproductive Toxicology (2013).
