Atopowe zapalenie skóry, inaczej AZS to schorzenie alergiczne o zapalnym charakterze. Najbardziej dokuczliwym objawem, jak i cechą wyróżniającą tę jednostkę chorobową jest bardzo silny świąd skóry, który jest niemal nie do zniesienia. Gdy dziecko odczuwa go niemal nieustannie, jest silnie rozdrażnione, pojawia się również niepokój i płacz.
Przyczyny atopowego zapalenia skóry u dzieci
Choroba ta jest obecnie stosunkowo powszechna, a wywołują ją zwykle czynniki zewnętrzne, czyli coś, co znajduje się w naszym bezpośrednim otoczeniu, a nazywamy to alergenem.
AZS jest schorzeniem uwarunkowanym genetycznie, stwierdzane jest zazwyczaj już u bardzo małych dzieci. Przebieg tej alergicznej dolegliwości jest długotrwały, wieloletni, u niektórych osób pozostaje na całe życie. Wyróżnia się okresy tzw. zaostrzeń oraz reemisji. Pojawianie się nawrotów dokuczliwych zmian na skórze ma miejsce często nawet po bardzo długim okresie bez jakichkolwiek symptomów choroby.
U dzieci z AZS stwierdza się nieprawidłowe działanie układu immunologicznego, jak również anomalie w budowie naskórka. Czynniki te sprawiają, że w wyniku kontaktu z substancją o działaniu uczulającym dochodzi do pojawienia się zmian na skórze, które wyjątkowo silnie swędzą.
Co powoduje zmiany na skórze?
Alergenem wywołującym atopowe zapalenie skóry może być składnik pokarmowy, np. białko jaja, białko mleka krowiego czy mąka. Niekiedy przyczyną jest również czynnik znajdujący się w otaczającym nas powietrzu, jak pyłki traw, drzew, sierść zwierząt czy roztocza kurzu domowego.
Istotną rolę w pojawieniu się choroby alergicznej odgrywają również takie czynniki jak wpływ układu nerwowego i hormonalnego. Za czynnik bardzo ważny podaje się również stres, który jeśli jest zbyt intensywny i długotrwały może prowadzić do zaostrzenia się obrazu klinicznego, czyli wystąpienia znacznie bardziej nasilonych zmian na skórze.
Atopowe zapalenie skóry – epidemiologia
W ostatnich latach ilość notowanych chorób alergicznych zdecydowanie rośnie. Dotyczy to również atopowego zapalenia skóry, które wedle szacunkowych danych występuje już u 12-24% europejskiej populacji. Choroba najczęściej diagnozowana jest we wczesnym dzieciństwie i nawet przeszło połowa osób uzyskuje rozpoznanie już w pierwszym roku swojego życia.
Choroba jest często uwarunkowana genetycznie i można zaobserwować jej dziedziczenie. Jeśli oboje rodziców boryka się z tym schorzeniem, to ryzyko, że pojawi się ono również u dziecka, sięga nawet 70%.
Atopowe zapalenie skóry u dzieci – objawy
- Świąd – to podstawowy objaw atopowego zapalenia skóry u dzieci, ale również u osób dorosłych. Jest on bardzo silny, wręcz nie do zniesienia. Wywołuje u dziecka silne rozdrażnienie oraz niepokój. Może również prowadzić do zaburzeń snu w postaci bezsenności lub pobudzenia w czasie wypoczynku.
- Sucha i bardzo wrażliwa skóra – skóra dziecka z AZS silnie reaguje na wszystkie czynniki zewnętrze i bardzo łatwo ulega podrażnieniom. Różne elementy, które powodują jej drażnienie, prowadzą zwykle do zaostrzania się zmian na skórze. Osoby z atopowym zapaleniem skóry najczęściej nie są w stanie nosić ubrań wykonanych z wełny.
- Zmiany na skórze – ich rodzaj oraz dokładna lokalizacja są zależne od kilku czynników – tego, w jakim wieku jest pacjent oraz poziomu nasilenia procesu zapalnego na skórze, wyróżniamy dwie fazy:
a. Faza ostra – na skórze widoczne są ogniska rumieniowe, które dość wyraźnie odcinają się od zdrowej skóry. W ich obrębie pojawiają się liczne grudki, pęcherzyki i nadżerki.
b. Faza przewlekła – zwykle skóra jest pogrubiała, a linie skórne są wyraźnie widoczne. U niektórych osób występuje również złuszczenie się naskórka, jednak jest ono powierzchowne
Lokalizacja zmian w atopowym zapaleniu skóry
U małych dzieci, mniej więcej do końca 2 roku życia zmiany lokalizują się głównie na skórze twarzy – czoło, policzki, owłosiona skóra głowy – są to najbardziej charakterystyczne miejsca. Mogą jednak pojawiać się również na tułowiu i dalszych częściach kończyn. Mają one charakter nieregularnych ognisk zapalnych, rumieniowo-wysiękowych. Zdarza się również, że choroba objawia się w zgięciach stawowych – łokciowych, podkolanowych lub na nadgarstkach.
U dzieci nieco starszych pomiędzy 3 a 11 rokiem życia dość powszechnie zmiany lokalizują się w zgięciach stawowych. Zaś u dzieci jeszcze starszych oraz u chorych osób dorosłych może dochodzić również do zajęcia grzbietów dłoni. Warto również mieć na uwadze, że niezależnie od wieku może dojść do tzw. erytrodemii, czyli zajęcia przez AZS całej powierzchni skóry chorego.
Postępowanie w razie pojawienia się objawów
Jeśli na skórze dziecka pojawiają się zapalne zmiany, które powodują dokuczliwy świąd, nie możemy z góry założyć, że jest to AZS. Konieczna jest wizyta u lekarza dermatologa. Specjalista po dokładnym zbadaniu małego pacjenta ma możliwość wykluczenia innych jednostek chorobowych, które przebiegają z podobnym obrazem klinicznym. Dopiero po postawieniu diagnozy możliwe jest wdrożenie odpowiedniej pielęgnacji i leczenia.
Atopowe zapalenie skóry u dzieci – diagnostyka
Aby postawić diagnozę lekarz, specjalista dermatologii, musi dokładnie zbadać dziecko i przeprowadzić szczegółowy wywiad. Obraz kliniczny i objawy mogą być dość różnorodne, z tego powodu stosuje się ustalone kryteria rozpoznawcze, pośród symptomów, które bierze się pod uwagę, znajdują się:
- Silny świąd skóry,
- Zapalenie skóry o przewlekłym charakterze z tendencją do nawrotów,
- Wyróżniające się zmiany na skórze i ich lokalizacja w zgięciach stawowych,
- Suchość skóry,
- Występowanie AZS w rodzinie,
- Dodatnie wyniki skórnych testów punktowych,
- Rogowacenie mieszkowe,
- Podwyższony poziom IgE w surowicy krwi,
- Pojawienie się objawów we wczesnym dzieciństwie,
- Wyprysk sutków,
- Skłonność do wyprysku dłoni i stóp,
- Zblednięcie lub rumień twarzy,
- Zapalenie czerwieni wargowej,
- Zaciemnienie okolic oczodołów,
- Nawracające zapalenie spojówek,
- Nietolerancja ubrań z wełny,
- Skóra swędzi po niektórych produktach spożywczych,
- Nietolerancja niektórych pokarmów,
- Objaw „lakierowanego paznokcia” – jest to objaw dość powszechny i charakterystyczny dla AZS, paznokcie u dłoni wyglądają, jakby były pomalowane bezbarwnym lakierem do paznokci, błyszczą się. Wynika to ze wzmożonego pocierania oraz drapania się, co powoduje ich silne polerowanie.
- Objaw „biały dermografizm” – skóra osób z AZS reaguje inaczej na zadrapanie niż osoby zdrowej. Gdy przejedziemy po niej paznokciem czy kluczem, nie zrobi się czerwona, ale pojawi się na niej blady, wręcz biały ślad, który długo nie będzie znikał.
Jeśli dziecko ukończyło 4-latka, wykonuje się skórne testy punktowe, które stanowią możliwość potwierdzenia alergicznego pochodzenia zmian skórnych. Przeprowadza się je na skórze przedramienia z zastosowaniem najpowszechniejszych i najsilniej podejrzanych alergenów. Jeśli wykonanie testów skórnych jest niemożliwe, wykonuje się badania krwi chorego pod kontem IgE w kierunku konkretnych alergenów.
Atopowe zapalenie skóry u dzieci – leczenie
Dokładny przebieg leczenia w przypadku atopowego zapalenia skóry ustalany jest na podstawie indywidualnych wskazań. Jeśli udało się ustalić, co stanowi czynnik uczulający, zaleca się w miarę możliwości jego unikanie.
U dzieci podstawą leczenia, również z uwagi na dużą suchość skóry, jest odpowiednia i regularna pielęgnacja. Powinna ona być nawilżana i natłuszczana 3-4 razy w ciągu doby. Do tego celu poleca się preparaty nazywane emolientami. Najlepiej używać produktów miejscowych o pH 5,5 – kremy, emulsje do kąpieli, lotiony. Wszystkie wybierane kosmetyki powinny być przeznaczone dla skóry atopowej, gdyż posiadają one dodatkową właściwość w postaci niwelowania silnego świądu.
Jeśli na skórze pojawiają się ogniska zapalne, to lekarz dermatolog dobiera odpowiednie preparaty przeciwzapalne. Często stosowane są produkty sterydowe, jednak należy używać ich ściśle wedle wskazań lekarza, z uwagi na możliwe działania niepożądane. Obecnie stosuje się również nowe, znacznie bezpieczniejsze rozwiązanie – inhibitory kalcyneuryny. Dopuszczalne jest również ich stosowanie w formie profilaktycznej, aby nie dopuścić do występowania zaostrzeń zmian na skórze.
Atopowe zapalenie skóry jest schorzeniem, które dotyka całą rodzinę, gdyż dziecko wymaga regularnej pielęgnacji. Silny świąd sprawia, że zachodzi konieczność leczenia dziecka z zastosowaniem leków przeciwhistaminowych. Część z tych leków cechuje się działaniem delikatnie uspokajającym, dzięki czemu ułatwiają dziecku zasypianie.
W sytuacji, gdy zmiany na skórze są mocno nasilone, wykorzystuje się leczenie z zastosowaniem fototerapii, czyli naświetlania skóry promieniowaniem ultrafioletowym. Jeśli dojdzie do erytrodemii postępowaniem z konieczności, jest przyjęcie dziecka do szpitala. Wówczas lekarz ocenia stan małego pacjenta i sprawdza, czy nie zachodzi konieczność zastosowania leków o silnym działaniu przeciwzapalnym.
W niektórych przypadkach, gdy alergiczne pochodzenie choroby jest odpowiednio poparte badaniami, rozważa się przeprowadzenie tzw. odczulania, czyli immunoterapii swoistej.
Wyleczenie dziecka z atopowym zapaleniem skóry
Jest to choroba przewlekła, która często nawraca również po długich okresach, w których nie zauważaliśmy żadnych objawów. Wynika to z sezonowości alergii. Choroba często pojawia się również jeszcze w wieku dorosłym, choć jej charakter i obraz kliniczny bywają odmienne.
