Oczopląs opiera się na niezależnych od naszej woli ruchach drgających oczu w pionie, poziomie lub obrotowo. Zakres ruchów może być stały lub ulegać zmianom zależnie od kierunku, w jakim patrzymy. Występujące przy oczopląsie nieprawidłowe ruchy gałek ocznych powodują pogorszenie ostrości widzenia, szczególnie z oddali.
Rodzaje oczopląsu
- Oczopląs wahadłowy – pojawia się, jeśli oczy wykonują rytmiczne ruchy w obydwu kierunkach, np. w górę i w dół lub w prawo oraz lewo. Szybkość jest tutaj jednakowa.
- Oczopląs skaczący – ruch oczu jest zdecydowanie szybszy w jedną ze stron niżeli w drugą. Kierunek oczopląsu jest tutaj określany, w sposób umowny, wedle kierunku fazy szybkiej.
Diagnozowany u dzieci może mieć również różny charakter:
1. Fizjologiczny – przykładem będzie tu oczopląs okoruchowy czy fiksacyjny.
Oczopląs okoruchowy, nazywamy inaczej optokinetycznym, do jego wystąpienia dochodzi w czasie gdy oglądamy szybko poruszające się przedmioty, idealnym przykładem będzie patrzenie przez okno w czasie jazdy samochodem lub pociągiem.
2. Patologiczny oczopląs błędnikowy – do jego pojawienia się dochodzi w wyniku wystąpienia chorób błędnika w obrębie ucha wewnętrznego.
3. Patologiczny oczopląs pochodzenia ocznego – jego diagnozowanie następuje w przypadku wrodzonych wad w obrębie gałki ocznej, np. przy zaćmie, niedorozwoju części plamkowej siatkówki, bielactwie.
W przypadku dzieci o wyjątkowo słabym wzroku oraz osób z guzem na skrzyżowaniu nerwów wzrokowych może dochodzić do pojawienia się tzw. spasmus nutans. Określenie to dotyczy stałych i mimowolnych ruchów oczu, głowy, a po pewnym czasie również całego ciała.
Do około 3 roku życia dochodzi do zmniejszania się lub znikania tych ruchów, głównie u dzieci, u których udało się uzyskać poprawę widzenia, na skutek prowadzonego leczenia.
W niektórych przypadkach stwierdzane jest występowanie oczopląsu ukrytego. Pojawia się on w chwili, gdy zasłonimy jedno z oczu, a ustępuje, gdy oba pozostają otwarte.
4. Patologiczny oczopląs pochodzenia ośrodkowego – pojawia się w przebiegu chorób móżdżku, przy uszkodzeniach podstawy czaszki, w wyniku uszkodzenia jądra nerwu VI oraz w stwardnieniu rozsianym. W wyniku uszkodzenia śródmózgowia obserwuje się:
- Oczopląs okresowo-naprzemienny – dochodzi do niego w wyniku uszkodzeń pnia mózgu pojawiających się na skutek chorób naczyniowych lub demielinizacyjnych.
- Oczopląs konwergencyjno-retrakcyjny – gdy dziecko kieruje wzrok ku górze, to gałki oczne ustawiają się zbieżnie, i w tym samym czasie dochodzi do ich „wciągania” do wnętrza oczodołu. Pojawienie się uszkodzeń w obrębie tylnego dołu czaszki oraz takich wywołanych przez stosowanie niektórych leków może mieć znaczący wpływ na pojawienie się oczopląsu „ku górze”.
- Oczopląs huśtawkowo-naprzemienny – jedno oko opada i ustawia się w pozycji rozbieżnej, drugie natomiast się unosi i ustawia zbieżnie. Do jego pojawienia się dochodzi na skutek uszkodzeń w obrębie skrzyżowania wzrokowego.
Oczopląs wrodzony
Jego przyczyna pozostaje nieznana. Pojawia się zwykle bezpośrednio po urodzeniu lub w okresie wczesnego niemowlęctwa. Pozostaje na całe życie, jednak w wielu przypadkach równolegle do rozwoju dziecka ulega zmniejszeniu. Jest to rodzaj oczopląsu, który powoduje obniżenie ostrości widzenia, jak również nie występuje w czasie gdy dziecko śpi.
Osoby z tą wadą widzą najczęściej lepiej, ostrzej z bliska niżeli z daleka. Wynika to ze zbieżnego ustawienia oczu w czasie czytania, które powoduje zmniejszenie nasilenia ruchów oczopląsowych.
W niektórych odmianach wrodzonego oczopląsu dochodzi do wystąpienia tzw. wyrównawczego ustawienia głowy. Ma ono miejsce w sytuacji, gdy nasilenie oczopląsu zmienia się z zależności od kąta patrzenia, chory wówczas podświadomie odwraca głowę na bok. Wówczas pojawia się tzw. strefa ciszy, czyli neutralna, która jest odpowiedzialna za tą część pola widzenia, w której poruszanie się oczu jest najmniejsze lub też znika całkowicie.
Epidemiologia, czyli jak często występuje oczopląs?
Nie istnieją dokładne dane statystyczne dotyczące powszechności występowania oczopląsu patologicznego. W praktyce lekarze mówią o stosunkowo rzadkich przypadkach.
Diagnostyka
W pierwszej kolejności lekarz musi przeprowadzić dokładny wywiad medyczny. Następnie wykonywane jest badanie okulistyczne. W kolejnym kroku przeprowadza się badania dodatkowe – rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa. Pacjent zostaje również skierowany na konsultację laryngologiczną oraz neurologiczną, co umożliwia dokładne rozpoznanie przyczyny występowania choroby.
Oczopląs u dzieci – leczenie
Za leczenie odpowiedzialni mogą być lekarze różnych specjalności – laryngolog, neurolog, neurochirurg, onkolog czy okulista.
Niekiedy w leczeniu zastosowanie znajdują okulary pryzmatyczne. Dopuszczalne jest również podawanie toksyny botulinowej do odpowiednich mięśni gałkoruchowych.
U niektórych pacjentów zleca się przeprowadzenia operacji mięśni gałkoruchowych, która polega na korekcie długości mięśni, pozwalając na ustawienie gałek ocznych w kierunku największego oczopląsu. Powoduje to przesunięcie stref ciszy na wprost i zakończenie przesuwania głowy na bok. Operacja powoduje również zmniejszenie ruchów okoruchowych, jednak należy pamiętać, że jej wynik nie w każdym przypadku będzie trwały.
Po ustąpieniu objawów zalecana jest okresowa i regularna kontrola u odpowiednich specjalistów.
