Narodowy Fundusz Zdrowia szacuje, że w 2018 roku na osteoporozę chorowało ok. 2,1 mln Polaków, z czego aż 1,7 mln to kobiety. Jako czynniki zwiększające ryzyko zachorowania wymieniane są m.in. płeć oraz dieta. Czy będąc w grupie ryzyka można zapobiegać osteoporozie? Jakie są pierwsze objawy osteoporozy i które badania pozwalają potwierdzić lub wykluczyć chorobę?
Co to jest osteoporoza?
Za najbardziej obrazową definicję osteoporozy można uznać tę, którą w 1941 r. zdefinował Albright mówiąc, że osteoporoza to „za mało kości w kości”. Chcąc dokładniej określić, co to jest osteoporoza możemy posłużyć się definicją WHO, która mówi, że:
„Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu, charakteryzującą się niską masą kości, zaburzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej prowadzącą do wzmożonej łamliwości kości i złamań”.
Choć na osteoporozę jest narażonych nawet 47,2% kobiet w wieku 80-84 lata, to o chorobie mówi się niewiele. Tymczasem dzięki właściwej diecie, aktywności fizycznej i niwelowaniu czynników ryzyka możemy uchronić się przed spadkiem gęstości kości. Jak uniknąć pojawienia się pierwszych objawów osteoporozy?
Jak zapobiegać osteoporozie?
Według najnowszych szacunków Narodowego Funduszu Zdrowia w Polsce na osteoporozę choruje od 2,5% (50–54 lata) do 16,6% (80–84 lata) mężczyzn oraz odpowiednio 6,3%
i 47,2% kobiet. Już choćby te dane pokazują, że czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo zachorowania jest zaawansowany wiek oraz płeć żeńska. Inne czynniki ryzyka to:
- predyspozycje rodzinne,
- rasa kaukaska,
- przebyte złamania w wieku dorosłym,
- demencja,
- zły stan zdrowia,
- szczupła budowa ciała.
Lekarze zwracają uwagę na fakt, że na rozwój osteoporozy mają też wpływ nasze przyzwyczajenia i dieta. Prawdopodobieństwo zachorowania zwiększają:
- niedobór witaminy D,
- palenie tytoniu,
- alkohol,
- małą podaż wapnia oraz zaburzenia jego wchłaniania,
- małą lub nadmierną podaż fosforu,
- niedobory białkowe i dietę bogatobiałkową,
- nadmierne picie kawy,
- siedzący tryb życia lub unieruchomienie.
Jakie są objawy osteoporozy?
Pierwsze objawy osteoporozy są niedostrzegalne. Pojawiają się najczęściej w okresie menopauzalnym, kiedy na skutek spadku poziomu estrogenu następuje zmniejszenie wchłanialności wapnia, a w konsekwencji spadek gęstości mineralnej kości. Sytuację pogarsza palenie papierosów oraz niedobory witaminy D. Demineralizacja i osłabienie kości postępuje też u osób, które są trwale unieruchomione bądź ruszają się w bardzo ograniczonym zakresie.
Badania dowodzą, że ćwiczenia fizyczne znacząco zwiększają gęstość kości. Wielu autorów badań potwierdza, że sport uprawiany w dorosłym wieku utrzymuje i zwiększa masę kostną. – mówi Anna Wawrocka, trenerka z sieci klubów sportowych dla kobiet Mrs.Sporty.
Czy już na tym etapie będziemy wiedzieć, że to osteoporoza? Objawy spadku gęstości kości nie są dostrzegalne gołym okiem. Osteoporoza jako taka nie boli. Objawy bólowe wiążą się przeważnie z pierwszymi złamaniami, które też nie zawsze od razu są dostrzegalne.
Objawy osteoporozy w początkowym okresie sprowadzają się do zmniejszenia wysokości chorego, co jest następstwem złamań kręgów. Pierwszymi symptomami choroby mogą też być bóle pleców i kręgosłupa oraz bóle brzucha spowodowane uciskiem żeber. Objawem osteoporozy, który możemy obserwować gołym okiem jest nieprawidłowa postawa ciała z wypchniętym do przodu brzuchem. Dopiero w kolejnych latach zaczynają pojawiać się częste złamania, które skłaniają chorego do wizyty u reumatologa lub ortopedy oraz wykonania badania na osteoporozę.
Czy osteoporoza boli?
Po 40 roku życia zmniejsza się aktywność komórek strukturalnych. To powoduje, że kości co roku tracą około 1% swojej masy. Proces ten przyspiesza po menopauzie – wówczas co roku ubywa 2-3% tkanki kostnej. – mówi Anna Wawrocka z klubów sportowych dla kobiet Mrs.Sporty.
Spadek gęstości kości przez wiele lat może być zjawiskiem zupełnie niedostrzegalnym dla chorego ani osób z jego otoczenia. Spostrzeżenie pierwszych objawów osteoporozy jest tym trudniejsze, że pierwsze złamania mogą dotyczyć jedynie kręgów i żeber. Ubywanie tkanki kostnej jako takie nie boli, bolesne są natomiast złamania, które pojawiają się przy dość zaawansowanym stadium choroby.
Jakie badania na osteoporozę?
Najczęściej wykonywanym badaniem na osteoporozę jest dwufotonowa absorpcjometria, czyli densytometria z kości udowej lub kręgosłupa (w skrócie DXA). Celem pomiaru jest badanie gęstości mineralnej kości (BMD – ang. bone mineral density), który określa się z pomocą pojęć T-Score oraz Z-score. Z-score określa o ile gęstość mineralna kości badanej osoby różni się od średniego wyniku dla osób w danym wieku. W przypadku T-score jako punkt odniesienia przyjmuje się zdrowe osoby w młodym wieku. Zgodnie z zaleceniami WHO z 2004 roku osteoporozę definiuje się wtedy, gdy T-score mniejszy lub równy 2,5 odchylenia standardowego. Jaki lekarz leczy osteoporozę? Badanie densytometryczne nie może być zlecone przez lekarza pierwszego kontaktu. Lekarz ten może jedynie skierować nas do poradni osteoporozy, a samo badanie najczęściej jest zlecone przez specjalistę reumatologa lub ortopedę.
Ile kosztuje badanie na osteoporozę?
Badanie na osteoporozę można wykonać bezpłatnie jeśli zostanie ono zlecone przez lekarza świadczącego usługi w ramach NFZ. Badanie densytometryczne możemy też wykonać prywatnie, a jego cena zaczyna się od 40 zł.
Jak leczyć osteoporozę?
Leczenie osteoporozy należy zacząć jak najszybciej. W 2018 roku przeprowadzono badania na grupie ponad 97 tys. pacjentów po złamaniu kości udowej, które wskazywały, że wdrożenie leczenia farmakologicznego w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy po złamaniu przynosi najlepsze rezultaty. Celem leczenia osteoporozy jest zachowanie masy kostnej powyżej progu złamań, a środkami do jego osiągnięcia są dobrane przez specjalistę leki na osteoporozę oraz eliminacja czynników zwiększających ryzyko złamań. Nie mniej istotne jest też podjęcie kroków, które pozwolą zachować sprawność aż do późnej starości.
Ćwiczenia siłowe i aerobowe obciążają szkielet , co stymuluje kościotoworzenie, wpływają na osiągnięcie większej masy kostnej u młodych dorosłych, jak również w późniejszym wieku spowalnia utratę masy kostnej. – mówi Anna Wawrocka z klubów sportowych Mrs.Sporty – Aktywność fizyczna znacząco zwiększa siłę mięśni, co jest istotnym elementem przeciwdziałającym upadkom i tym samym złamaniom. Ćwiczenia powinny wspierać kości najczęściej łamiące się w przebiegu osteoporozy. Kość promieniowa, udowa, kręgosłup, nadgarstek. Trening funkcjonalny opierający się o ruchy wykonywane na co dzień z elementami treningu siłowego będzie najlepszą prewencją.
Co jeść przy osteoporozie?
Podczas leczenia osteoporozy bardzo ważna jest właściwa dieta, która powinna być bogata w:
- wapń, który jest najważniejszym pierwiastkiem przy budowaniu masy kostnej w młodości. Źródłem wapnia jest nabiał, tj. mleko oraz sery. Zawierają go również warzywa, takie jak kapusta czy brokuły.
- magnez, którego niedobór niekorzystnie wpływa na procesy mineralizacji kości. Magnez można znaleźć w kakao, nasionach słonecznika, migdałach, kaszy gryczanej, fasoli, gorzkiej czekoladzie, orzechach pistacjowych i laskowych.
- witaminę D, która bierze udział w mineralizacji kości oraz ma wpływ na gospodarkę wapniowo-fosforową. Co ważne aktywna forma witaminy D ma wpływ na utrzymanie właściwego poziomu wapnia. W okresie jesienno-zimowym witaminę D należy suplementować, ponieważ właściwie nie ma możliwości pełnego pokrycia zapotrzebowania na nią poprzez ekspozycję na słońce czy zbilansowaną dietę.
- witaminę K odpowiedzialną za zwiększanie mineralizacji kośćca. Źródłami witaminy K są m.in. brokuły, jarmuż, sałata, szpinak, brukselka, kapusta i wątroba wołowa.
Dieta przy osteoporozie powinna natomiast zwierać stosunkowo niewiele białka zwierzęcego, które zwiększa wydalanie wapnia z moczem, a w konsekwencji obniża gęstość mineralną kości.
Źródła:
- WHO, 2004. WHO scientific group on the assessment of osteoporosis at primary health care level, w: Summary meeting report, s. 5–7
- Tłustochowicz, W., 2011. Choroby metaboliczne kości – osteoporoza, w: Szczeklik, A. (Red.), Choroby wewnętrzne – Stan wiedzy na rok 2011. Medycyna Praktyczna, Kraków. chapter 10, s. 1977–1985
- Skalska, A., Wizner, B., Piotrowicz, K., Grodzicki, T., 2012. Upadki i ich następstwa w populacji osób starszych w Polsce. Złamania bliższego końca kości udowej i endoprotezoplastyka stawów biodrowych, w: Mossakowska, A., Więcek, A., Błędowski, P. (Red.), PolSenior. Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce. Termedia, s. 275–294.
- Raport NFZ o zdrowiu. Osteoporoza.
